گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو، علی پاشایی بیدار؛ تغییر استاندار البرز و در نتیجه تغییر نگاه کلان مدیریتی در استان، بهانه ای شد تا ضمن نگاهی کلی به وضعیت استان، به بیان مشکلات اولویت دار که لازم است مورد توجه جدی مدیریت جدید قرار گیرد، پرداخته شود. در ابتدا نگاهی اجمالی به استان می اندازیم، استان البرز در منطقه میانی رشته کوه های البرز غربی و مرکزی و در یک ناحیه تقریباً کوهستانی واقع شده است، دارای مساحتی در حدود پنج هزار و ۸۰۰ کیلومتر مربع بوده (برابر سه دهم درصد از مساحت کشور) و جمعیتی در حدود سه میلیون نفر را در خود جا داده است.
تراکم جمعیتی در این استان، یازده برابر متوسط کشوری است، موقعیت جغرافیایی استان مذکور دارای اهمیت راهبردی است چرا که از سویی در همسایگی پایتخت و چند استان صنعتی قرار دارد و از سوی دیگر شاهراه ارتباطی چهارده استان می باشد که روزانه بیش از یک میلیون و ۲۰۰ هزار خودرو در آزادراه های این استان تردد می نمایند که این رقم در روزهای تعطیل دو برابر می شود. همچنین به دلیل قرارگیری بسیاری از صنایع و کارخانجات مهم کشور در استان البرز که در ادامه بیش تر درباره آن ها سخن گفته خواهد شد، می توان این استان را یک استان صنعتی به حساب آورد.
حال در ادامه یادداشت به بیان مشکلات اولویت دار می پردازیم، در این قسمت لازم به بیان یک نکته است و آن این که استان البرز با مشکلات متعددی دست و پنجه نرم می کند که حل همگی آن ها مهم است، ولی علت بیان صرفا مشکلات اولویت دار در این نوشته آن است که عدم توجه به مشکلات اولویت دار، باعث ایجاد یک کلاف سردرگم و مشکلات بسیار دیگری می شود، لذا بنا بر قواعد مدیریتی، ضروری است برای مشکلات اولویت دار در دوره جدید مدیریتی، برنامه ویژه و همت بیش تری نسبت به گذشته داشت. خوش بختانه مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی با بررسی اسناد، اقدام به اولویت بندی و معرفی مشکلات مهم استان نموده است که بر این اساس سه مشکل اول استان البرز به ترتیب اهمیت عبارت اند از: بیکاری به دلیل ضعف در استفاده از ظرفیت صنایع؛ کمبود امکانات فرهنگی، ورزشی و تفریحی؛ و در پایان کم آبی(کشاورزی و صنعتی).
در ادامه به بررسی جداگانه و بیان برخی از راهکارها پیرامون هر کدام از مشکلات مذکور می پردازیم. لازم به ذکر است منابع این بخش، گزارش مساله شناسى راهبردى توسعه استان البرز، احکام استانی کارگروه ملی سازگاری با کم آبی و ... و همچنین نظرات نگارنده می باشد.
۱ - بیکاری به دلیل ضعف در استفاده از ظرفیت صنایع؛
به رغم برخورداری این استان از وجود ۱۵ منطقه و شهرک صنعتی (لازم به ذکر است شهرک صنعتی اشتهارد، بزرگ ترین شهرک صنعتی کشور، با بیش از دو هزار واحد تولیدی و صنعتی در این استان واقع شده است)، سه هزار و۵۰۰ واحد تولیدی که ۱۵۰ واحد تولیدی از مجموع این واحدهای تولیدی برند ملی هستند، ۴۹ واحد صنعتی دانش بنیان و ۲۷۹ شرکت دانش بنیان، بیش از۱۷ مرکز علمی و تحقیقاتی، بیش از چهار هزار و صد واحد دامداری سنتی و صنعتی، ۸۱۹ واحد گلخانه و ...، متاسفانه بنا بر آمار اداره کل تعاون، کار و رفاه اجتماعی استان، نرخ بیکاری ۹.۱ درصدی در تابستان ۱۴۰۰ برای این استان ثبت شده است، هر چند بنا بر آمار‌های اداره مذکور این عدد در سال گذشته ۱۲.۳ درصد بوده است و حدود سه درصد کاهش را نشان می دهد اما این نرخ بیکاری برای استانی با چنین ظرفیت هایی قابل قبول نیست.
ترکیب اشتغال در این استان برای بخش کشاورزی حدود ۴ درصد، بخش صنایع بیش از ۴۰ درصد و بخش خدمات بیش از ۵۵ درصد می باشد. لذا لازم است برای افزایش اشتغال در هر سه حوزه برنامه ریزی جامع داشت. از دیگر نکات مهم در رابطه با بیکاری در البرز، مهاجرت سالانه حدود ۱۰۰ هزار نفر از ۲۹ استان کشور به این استان می باشد که باعث افزایش تقاضا برای شغل می شود، بخشی از مهاجرین به استان البرز در این استان به دنبال شغل می گردند و بخشی دیگر در استان تهران، که درباره جویندگان شغل در استان تهران، در شرح مشکل دوم استان، توضیحات بیش تری بیان می شود. در ادامه به بیان برخی از راهکارها در جهت افزایش اشتغال در این استان پرداخته می شود.
- برقراری رابطه منطقی میان دانشگاه و مراکز صنعتی و استفاده از پژوهش های دانشگاهی در حوزه صنعت.
- تهیه طرح جامعی به منظور رسیدگی و جلوگیری از مهاجرت بی رویه به استان و بخصوص شهرستان کرج.
- پالایش جوازهای تأسیس صادره به منظور پرهیز از توسعه واحدهای جدید فاقد مزیت و تأکید بر احیا و ارتقای فعالیت های صنعتی موجود در استان.
- تأسیس کلینیک های درمان صنعت در شهرك های صنعتی استان.
- تشویق و هدایت واحدهای تولیدی به سمت دانش بنیان شدن و بهره مندی از تسهیلات موجود.
- تقویت فن بازار استان از طریق افزایش مشارکت با بخش های دانشگاهی و تولیدی و استفاده از ابزارهای اطلاع رسانی در این باره.
- تقویت و توسعه بازارچه های دائمی برای محصولات صنایع دستی در استان، به ویژه در مناطق با پتانسیل گردشگری بالا و ایجاد بسترهای لازم برای صادرات صنایع دستی استان در بلند مدت.
- تشکیل کارگروه رفع موانع اشتغال و تولید در استان.
- تسهیل صدور مجوز برای کسب و کارها، تقویت بستر سرمایه گذاری از طریق معرفی فرصت ها به فعالان اقتصادی و توسعه کارآفرینی.
۲- کمبود امکانات فرهنگی، ورزشی و تفریحی؛
همان طور که پیش تر نیز اشاره کردیم، یکی از ویژگی های مهم این استان، همسایگی و فاصله اندک با شهر تهران، به عنوان پایتخت کشور می باشد و این نزدیکی در عین آن که برای این استان موجب ایجاد فرصت هایی گشته است، تهدیداتی همچون مهاجرت گسترده و نرخ بالای رشد جمعیت (بیش از چهار درصد در سال) را نیز به وجود آورده است. از سوی دیگر با وجود آن که از سال ۱۳۸۹، البرز تبدیل به یک استان مستقل شده است اما هنوز موجودیتی مستقل از تهران را به دست نیاورده و هزینه های پایین سکونت در این استان نسبت به سکونت در تهران و رفت و آمد آسان به پایتخت، باعث شده است بسیاری از اهالی سایر استان ها، استان البرز را صرفا برای سکونت های شبانه انتخاب نمایند و محل اصلی فعالیت خود را شهر تهران قرار دهند و این امر موجب ایجاد پدیده ای به نام ((شهر خوابگاهی)) برای کلان شهر کرج شود و متاسفانه براساس گفته های مدیران موجب پدید آمدن بیش از یک میلیون نفر حاشیه نشین در این استان گردد.
این موضوع در عین آن که باعث مشکلات مهمی همچون ترافیک در مسیر آزاد راه تهران – کرج شده است، مشکلات فرهنگی و اجتماعی بسیار مهم دیگری را نیز به وجود آورده، نظیر عدم وابستگی به اجتماع و کاهش احساس تعلق عمیق به محل زندگی. در همین حال کمبود امکانات فرهنگی، ورزشی و تفریحی در این استان، که وجود این امکانات می تواند تاثیر مثبتی بر افزایش تعلق خاطر و رضایت از محل زندگی داشته باشد، باعث حادتر شدن مشکلات فرهنگی و اجتماعی در استان البرز شده است. در همین راستا براساس آمار موجود، سرانه فضای ورزشی در استان البرز، حدود ۳۸ سانتی متر و در کلان شهر کرج، حدود۵۳ سانتی متر می‌باشد. حال آن که میزان استاندارد سرانه ورزشی، یک متر و ۲۰ سانتی متر می باشد.
البته باید به کارهای انجام شده در زمینه امکانات فرهنگی نیز اشاره کرد که براساس آن، استان البرز در زمینه توزیع کتابخانه های عمومی در سطح استان، دارای رتبه ۲ و در زمینه توزیع موسسات فرهنگی - هنری چند منظوره فعال در سطح استان نیز، دارای رتبه ۳ در کشور است. اما هنوز کمبود فضاهای فرهنگی، ورزشی و تفریحی در این استان قابل توجه است. برخی از راهکارها برای حل این مشکل عبارت اند از :
- تدوین سیاست های فرهنگی و اجتماعی متناسب با شرایط مهاجرپذیری و تنوع قومی و فرهنگی استان، مانند برگزاری جشن ها و نمایشگاه هایی که در خلال آن ها به معرفی آداب و رسوم و فرهنگ قومیت های مختلف ایران پرداخته شود.
- توجه ویژه در اختصاص اعتبارات استانی و شهرستانی در جهت افزایش امکانات فرهنگی، ورزشی و تفریحی با رویکرد توزیع عادلانه در استان در چارچوب افزایش فرهنگسراها، کانون های پرورش فکری کودکان و نوجوانان، سالن های سینما، سالن های تئاتر، گالری های نقاشی و عکاسی، زمین های بازی و ورزشی و سایر امکانات فرهنگی، ورزشی و تفریحی.
- اختصاص مشوق ها و حمایت های لازم به بخش خصوصی در جهت ساخت امکانات ورزشی و تفریحی در استان.
- تهیه طرح جامع، ایجاد اطلس گردشگری و معرفی درست آثار و رویدادهای مربوط به صنعت گردشگری استان.
- افزایش ساخت بوستان های چند منظوره دارای کارکردهای فرهنگی، ورزشی و تفریحی در جهت افزایش زیرساخت های ورزشی و تفریحی برای استفاده شهروندان در اوقات فراغت، در نقاط مختلف استان. (برای مثال در همین رابطه ساخت بوستان ایران کوچک در کلانشهر کرج در سال ۱۳۹۹، با هدف معرفی ظرفیت ها و فرهنگ مناطق مختلف کشور را می توان اقدامی مناسب ارزیابی نمود).
- توجه به ساخت نمادهای هویتی و مشاهیر فرهنگی و علمی قومیت های مختلف با رویکرد معرفی ظرفیت های تاریخی و فرهنگی به مردم.
۳- آبی(کشاورزی و صنعتی)
وضعیت منابع آبی در استان البرز به این صورت است، وجود حدود ۱۲ هزار چاه غیر مجاز، افت حدود ۷۲ سانتی متری سفره های آب زیرزمینی که در نتیجه آن در ۳۰ سال گذشته، حدود ۲۱ متر، سطح آبخوان های استان افت داشته است. کسری حدود یک هزار و ۱۰۰ میلیون متر مکعبی مخزن ذخایر آب های زیرزمینی در محدوده استان، این مورد زمانی اهمیت بسیار بیش تری می یابد که به این نکته توجه نماییم که حدود ۸۰ درصد آب شرب مردم استان از سفره های آب زیرزمینی و ۲۰ درصد از دو سد کرج و طالقان با ظرفیت حدود ۶۴۰ میلیون متر مکعب (مورد استفاده برای تامین آب شرب مردم تهران و البرز) تامین می شود، دشت تهران-کرج به علت برداشت فزاینده از لحاظ وضعیت سفره های آب زیرزمینی در حالت بحرانی قرار دارد، این وضعیت در دشت های اشتهارد، هشتگرد، شهرستان های استان تهران مانند ورامین و شهریار که جزو همان حوضه آبریز می باشند، نیز مشاهده می شود. لازم به ذکر است بیشینه فرونشست زمین در مناطقی مانند ساوجبلاغ و اشتهارد بیش از ۲۰ سانتی متر می باشد.
وضعیت جمع آوری فاضلاب و تصفیه آب در استان نیز دچار عقب ماندگی بوده، به طوری که از متوسط کشوری کم تر می باشد. منابع آب های سطحی استان مانند رودخانه کرج در معرض آلودگی شدید قرار دارد. شیرابه زباله های ناشی از عدم مدیریت پسماند، نشت مواد نفتی ناشی از استقرار غیر مجاز مخازن سوخت واحدهاي مسکونی، ویلایی و مراکز خدماتی – پذیرایی مستقر درحاشیه رودخانه، استقرار دامداري هاي سنتی، کود هاي شیمیایی، سموم دفع آفات نباتی مصرفی و ... از جمله عوامل آلاینده رودخانه هستند.
شرایط فوق نشان دهنده وضعیت نگران کننده منابع آب در استان البرز است. ترکیب مصرف آب در استان نیز به این صورت بوده که ۷۵ درصد بخش کشاورزی، ۲۲ درصد بخش شرب و ۳ درصد بخش صنعت است. (در همین رابطه، لازم است سهم آب مصرفی بخش شرب بار دیگر بررسی گردد چرا که مصرف آب شرب در کشور کم تر از ۱۰ درصد می باشد). در جهت حل مشکل مذکور لازم است احکام استانی کارگروه ملی سازگاری با کم آبی، به عنوان سند راهبری اقدام در جهت کاهش مصرف آب، به طور جدی و مستمر مورد توجه و پیگیری قرار گیرد. براساس این احکام، در فاز اول تا سال ۱۴۰۵، در بخش‌های کشاورزی، شرب، صنعت و فضای سبز، در مجموع ۱۳۵.۵ میلیون متر مکعب و در فاز دوم از سال ۱۴۰۶ تا ۱۴۱۰، ۱۴۸.۶ میلیون متر مکعب صرفه جویی در منابع آب زیرزمینی باید حاصل گردد. همچنین با اقداماتی مانند استفاده مجدد از پساب و جداسازی شبکه فضای سبز از شبکه شرب شهری، به اصلاح مصرف و بهبود کیفیت منابع آب به میزان ۴/ ۶۱ میلیون مترمکعب کمک خواهد شد.
استان البرز دارای پتانسیل ها و ظرفیت های بسیاری است، اما در عین حال تهدیدات مهمی نیز در پیش روی این استان قرار دارد. استاندار به عنوان نماینده عالی دولت در استان، مسئولیت ایجاد هماهنگی بین سازمانی و نظارت بر امور، در جهت نیل استان به سوی توسعه پایدار را دارد. لذا در این مسیر، توجه به سند آمایش سرزمین، وجود یک برنامه منسجم فراگیر برای توسعه استان و توجه به مشکلات مهم و اولویت دار، ضروری است، چرا که در صورت بی توجهی یا نبود برنامه و همت منسجم برای رفع این مشکلات، هر کدام از مشکلات مذکور در این نوشته، قابلیت تبدیل به ده ها مشکل اقتصادی، اجتماعی و امنیتی را دارا می باشند، بنابراین توقع از مدیریت جدید در استان، عدم تکرار اشتباهات، تقویت دستاوردها و رفع نقایص گذشته، با استفاده از نخبگان و متخصصان، در جهت ایجاد رفاه برای مردم استان می باشد.
علی پاشایی بیدار - فعال دانشجویی پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران
انتشار یادداشت‌های دانشجویی به معنای تأیید تمامی محتوای آن توسط «خبرگزاری دانشجو» نیست و صرفاً منعکس کننده نظرات گروه‌ها و فعالین دانشجویی است.