تجارت جهانی در مسیر دلار زدایی

گروه اقتصادی «خبرگزاری دانشجو» - وحیدرضا نعیمی؛ در آخرین روز اردیبهشت ماه، روسیه قراردادی بزرگ برای صدور گاز طبیعی با چین امضا کرد. براساس این قرارداد، مسکو از 4سال دیگر به‌مدت حدود 3دهه، سالانه 38میلیارد متر مکعب گاز طبیعی به پکن خواهد فروخت. بسیاری از محافل بین‌المللی انرژی، این قرارداد را گامی در جهت کاستن از وابستگی روسیه به صدور گاز به اروپا دانستند. اما یکی از جنبه‌های این قرارداد که تا حد زیادی در جنجال خبری ناشی از اهمیت آن پنهان ماند، این بود که دوطرف موافقت کردند برای اجرای این قرارداد از واحدهای پول ملی یکدیگر استفاده کنند. به‌عبارت ساده‌تر، چین بهای گاز دریافتی را از روسیه به یوان پرداخت خواهد کرد، هر چند که خبرگزاری‌ها برای نشان دادن ارزش کل آن از دلار استفاده کردند.

دلار آمریکا سال‌هاست واحد پولی رایج در مبادلات بین‌المللی است. دست‌کم از دوره پس از جنگ جهانی اول و با افول قدرت امپراتوری انگلیس، آمریکای نوپا توانست واحد پول خود را تدریجاً به وجه رایج معاملات بین کشورها بدل کند. طی این مدت، چالش‌های چندی نسبت به تفوق آن صورت گرفته است، ازجمله به جریان افتادن یورو واحد مشترک پولی کشورهای عضو اتحادیه اروپا. اما این تهدیدها به آن اندازه نبوده است که جایگاه دلار را تهدید کند. در سال‌های اخیر و همزمان با رشد چشمگیر اقتصاد چین که اکنون پس از آمریکا در مکان دوم جهان قرار دارد، پکن آرام آرام استفاده از پول ملی خود را در مبادلات بین‌المللی آغاز کرده است. وقوع بحران مالی در آمریکا از سال2008، فرصت خوبی را در اختیار سیاستمداران چینی قرار داد تا در این مسیر به پیش بروند. یک نقطه از جهان که چین آن را به تعبیری آزمایشگاه استفاده از یوان کرده است، آمریکای لاتین است. حجم ارزش تجارت چین با این کشورها ظرف یک دهه از سال2000 شاهد افزایش 16برابری بوده است که در سال2011 به بیش از 188میلیارد دلار رسید. پکن اکنون بسیاری از طرح‌های زیربنایی را در این کشورها تأمین مالی می‌کند و برای اطمینان حاصل کردن از تداوم جریان واردات مواد خام از این منطقه، وام‌های کلانی را با یوان به آنان می‌پردازد.

انعقاد قرارداد خرید گاز از روسیه با یوان امتیاز بزرگی برای پکن محسوب می‌شود که توانست وجه رایج خود را به روسیه بقبولاند.کارشناسان معتقدند روسیه پس از فشاری که غرب بر سر اوکراین به آن وارد کرد، به این قرارداد نیاز داشت تا از آن به‌عنوان ابزاری برای کاهش فشار تحریم‌های غرب استفاده کند. از این رو، مسکو ناچار شد هم به قیمتی که چینی‌ها 10سال سر آن ایستادگی کرده بودند، تن بدهد و هم وجه گاز را به یوان بپذیرد. با این تفاصیل، آیا این قرارداد را می‌توان به قول معروف میخی بر تابوت دلار آمریکا دانست؟ پاسخ تحلیلگران به این پرسش منفی است، هر چند که آنان می‌گویند این قرارداد گامی در این مسیر است.

واقعیت این است که دلار آمریکا همچنان پول ذخیره دنیاست و تا ‌آینده قابل پیش‌بینی این جایگاه را حفظ خواهد کرد. در حال حاضر، حدود 10درصد مبادلات جهان با یوان صورت می‌گیرد و سهم یورو از این هم کمتر است. ماهیت چندپارچه اتحادیه اروپا و بحران مالی این اتحادیه مانع از آن شده است که یورو بتواند سهم بیشتری در تجارت بین‌المللی ایفا کند. به‌نظر می‌رسد چینی‌ها مانند دیگر جنبه‌های سیاست‌های اقتصادی و بین‌المللی خود صبوری مثال‌زدنی در این‌باره دارند و شتاب چندانی برای به کارگیری یوان در تمام معاملات خود نشان نمی‌دهند. طبیعی است پکن هنوز آمادگی آن را ندارد که پول خود را در جایگاه وجه رایج اول دنیا ببیند. تا فروردین‌ماه سال‌جاری، بیش از 1263میلیارد دلار از اوراق قرضه آمریکا در اختیار پکن بود و چین مایل نیست به این زودی‌ها شاهد کاهش ارزش این اوراق باشد.

برخی کشورها مانند پاناما، اکوادور و السالوادور دلار آمریکا را در کشورشان به جریان انداخته‌اند و کشورهایی مانند عربستان سعودی و ونزوئلا ارزش پول ملی خود را به دلار گره زده‌اند. چین نیز ارزش پول خود را در حیطه مشخصی نسبت به دلار حفظ کرده است، هر چند که آمریکایی‌ها می‌گویند یوان کمتر از بهای واقعی آن ارزشگذاری شده است تا بهای کالاهای چینی در جهان افزایش نیابد. آنچه اکنون قطعی به‌نظر می‌رسد، این است که روند به‌اصطلاح دلارزدایی (dedollarization) از معاملات بین‌المللی توسط یوان به رشد خود ادامه خواهد داد و شاید چه بسا روزی جای دلار را به‌عنوان پول ذخیره جهان بگیرد. برخی تحلیلگران اقتصادی می‌گویند تهدیدی که دلار با آن روبه‌رو است، کاهش قدرت خرید آن در سال‌هاست. آمریکا 22درصد تولید اقتصادی جهان را در اختیار دارد و با همین پشتوانه توانسته است دلار را به وجه ذخیره جهان تبدیل کند. اما رشد استفاده از یوان و تا حدی یورو می‌تواند دلار را از این جایگاه به زیر بکشد. نگاهی به جدول واحدهای پولی ذخیره جهان از اواسط قرن پانزدهم نشان می‌دهد واحد پول هیچ کشوری نتوانسته است این جایگاه را برای همیشه نگه دارد.