در اسلام، وطن پرستی نداریم!

گروه فرهنگی خبرگزاری دانشجو_ محمد نعیم اشرفی_ هر انسانی نسبت به محیط زندگی، دارایی ها و متعلقاتش دلبستگی و محبت دارد و نه تنها انسان‌ها بلکه حیوانات نیز به طور غریزی نسبت به محل زندگی و دارایی های خود حساس هستند و این احساس ناشی از یک گرایش واقعی و درونی است. عشق ورزی هر شخص به وطن و سرزمینش از همین مقوله و بر مبنای فطرت اوست و همه انسان ها  دارای فطرتی الهی هستند. در روایتی از پیامبر اکرم (ص) نقل شده است که (کُلُّ مَولودٍ یولَدُ عَلَی الفِطرة)¹ .فطرت موهبتی الهی است و در این باره قرآن کریم میفرماید: ((فَاَقِم وَجهَکَ لِلدینِ حنیفاً فِطرَتَ الله الّتی فَطَر النّاسَ علیها ... ))²  و هر امری که مطابق و موافق با فطرت باشد ، ممدوح و مطلوب خواهد بود. پس محبت نسبت به وطن امری پسندیده است .

اما در اینجا سوالاتی مطرح است از جمله :

1- منظور از وطن چیست؟

2- میزان وطن دوستی چقدر باید باشد ؟

3- معیار و ملاک تعیین این میزان چیست؟

وطن کجاست؟

وطن در لغت به معنای زادگاه و میهن است³. و در معنای عرفی عبارت است از محدوده جغرافیایی مرزهای کشورها است. در معنای صحیح از وطن میتوان گفت که وطن یعنی مکانی که فرد حقیقتا از اهالی آن باشد و وقتی در آنجا قرار میگرد سکنا و آرامش میگیرد.

معیار محبوبیت وطن چیست؟

عرض شد که وطن دوستی به واسطه ی مطاقبت با فطرت الهی امری مطلوب محسوب می‌شود.پس ملاک خوبی هر امری، موافقت و همسویی آن با سفارشات الهی میباشد که این دستورات خداوند گاهی به صورت هدایت عامه ی الهی است مانند فطرت و گاهی به صورت هدایت خاصه ی الهی مانند اوامر شریعت و دین.

که در اینجا به ذکر چند نمونه از آیات و روایات در رابطه با محبت نسبت به وطن میپردازیم :

آیات :

 1- اِنَّ الَّذی فَرَضَ علیکَ القرآن لَرآدُّکَ الی معادٍ ... ⁴

در شأن نزول این آیه چنین آمده است که هنگامی که پیامبر اکرم(ص) به قصد هجرت از مکه به سوی مدینه می آمد به سرزمین جحفه که فاصله چندان زیادی از مکه ندارد رسید،به یاد موطنش مکه افتاد،شهری که حرم امن خدا و خانه ی کعبه که قلب و جان پیامبر با آن پیوند نا گسستنی داشت در آنجا است. آثار این شوق که با تأثیر و اندوه آمیخته بود در چهره مبارک ایشان نمایان گشت در اینجا جبرئیل نازل شد و پرسید : آیا به راستی به شهر و زادگاهت اشتیاق داری ؟ پیامبر فرمود: آری .جبرئیل عرض کرد : خداوند این پیام را برای تو فرستاده و این آیه را برای پیامبر خواند . این آیه نشان میدهد که پیامبر عظیم الشان اسلام هم نسبت به موطن خود عشق می ورزیدند.

2- ...لا تُخرِجونَ انفُسَکم من دِیارکُم ...⁵

3-... و ما لَنا اَلّا نُقاتِل فی سبیل الله و قد اُخرجنا من دِیارِنا ...

⁶

4- لا یَنهاکُمُ اللهُ عن الَّذینَ لَم یُقاتلوکُم فی الدّینِ و لَم یُخرجِوکم من دیارکُم أن تَبَرُّوهم و تُقسِطوا الیهم ...⁷

این آیات بیانگر اهمیت جایگاه وطن در نگاه قرآن میباشد و بیرون راندن هر فردی از سرزمینش را جزء مصائب میدانند.

روایات:

1-از حضرت امیر(ع) نقل شده است : عُمِرَت البُلدانُ بحُبِّ الأَوطان ⁸

2- از حضرت امیر(ع) نقل شده است : مِن کَرَم المرءِ بُکائهُ علی ما مَضی مِن زمانه و حنینهِ الی أوطانه⁹

3- مِن کَرَم المرءِ خمسُ خصالٍ ... و حنتُه الی أوطانه¹⁰

4- حبُّ الوَطَنِ مِنَ الایمان¹¹

میزان وطن دوستی چقدر باید باشد؟

وقتی مفاهیمی مانند وطن، ارزش و جایگاه خود را به واسطه ی موافقت با مسیر الهی کسب میکنند پس تعیین میزان اهمیت آن با خداوند می باشد و اوست که باید از طریق فرامین دین حدود و ثغور آن را مشخص نماید.  نتیجه ی قبول این حرف این میشود  که در جایی که حب وطن در مقابل  دستورات دین قرار گرفت دیگر این محبوبیت ارزشی ندارد چون این علاقه با مفهومی با ارزش تر تعارض پیدا کرده است مثلا در جایی که انسان بخاطر مصالح دین خود مجبور به هجرت از وطنش بشود در این صورت مهاجرت از وطن ارزش خواهد بود نه ماندن در آن و کورکورانه عشق ورزیدن به آن دراین باره آیه ی کریمه میفرماید:( ...قالوا ألَم تَکُن أرضُ اللهِ واسعةً فتُهاجِروا فیها...)¹²

ارزش مجاهدت در راه وطن :

مسئله ای که حائز اهمیت است این است که انسانی که در زندگی هدفی بالاتر از ادامه حیات و کسب رفاه بیشتر و بدست آوردن موقعیت های بالاتر ندارد، چه انگیزه ای باعث ترغیب وی به شرکت در جنگ ها و دفاع از سرزمینش میشود؟ با این فرض که احتمال کشته شدن خود را میدهد. در طول تاریخ دیده شده است که افراد متفاوت از سرزمین های مختلف با عقاید گوناگون حاضر به اهدای جان خود برای دفاع از موضوعاتی از قبیل وطن ، ناموس، مال وعقیده و ...  شده اند. چیزی که باید مورد توجه قرار گیرد این است که همه این موضوعات ناشی از همان فطرت الهی هستند و در صورت تعارض میان این علایق، آن چه که باید معیار ارزش گذاری میان آنان باشد امر الهی (دین)است.پس اگر انسان علاقه ای را بدون در نظر گرفتن ملاک حقیقی(دین) برعلایق دیگر مقدم بدارد دچار خطا و اشتباه میشود و اگر آن مفهوم دارای ارزش حقیقی نباشد،رفتار فرد مصداق آیه ی کریمه ی(... لا تُلقوا بِاَیدِیکُم الَی الَّتهلُکَه...)¹³ خواهد بود و این عمل وی مورد نهی خداوند واقع خواهد شد. ولی اگر آن مفهوم حقیقتا دارای ارزش باشد جان دادن در راه آن نه تنها مطلوب بلکه واجب دانسته میشود.

 ______________________________________________

1-هر نوزادی بر فطرت متولد میشود. المیزان ج 16 ص 193 به نقل از

اصول کافی

2-پس روی خود را با گرایش تمام به حق به سوی این دین کن با همان سرشتی که خدا مردم را بر آن سرشته است. الروم آیه ی 30

3-فرهنگ نامه معین

4-در حقیقت همان کسی که این قرآن را بر تو فرض کرد یقینا تو را به سوی وعده گاه باز میگرداند. القصص آیه ی 85

5-...یکدیگر را از سرزمین خود بیرون نکنید...البقره آیه ی 84

6-...چرا در راه خدا نجنگیم با آنکه ما از دیارمان رانده شده ایم؟...البقره آیه ی246

7-(اما) خدا شما را از کسانی که در (کار) دین با شما نجنگیده و شما را از دیارتان بیرون نکرده اند باز نمیدارد که با آنان نیکی کنید...الممتحنه آیه ی8

8- شهر ها با حب وطن آباد میشود.بحار الانوار ج 75 ص 45

9-از نشانه های ارزش و شخصیت انسان آن است که نسبت به عمر از دست رفته (که در آن کوتاهی کرده است) اشک بریزد و نسبت به وطنش علاقه مند باشد.بحار الانوار ج7 ص 264

10- یکی از ارزش های انسانی علاقه مندی به وطنش میباشد . معن الجواهر و ریاضة الخواطر ص50

11- علاقه به وطن از نشانه های ایمان است . سفینة البحار ماده ی وطن

12-...(ملائکه ) میگویند مگر زمین خدا وسیع نبود تا در آن مهاجرت کنید؟... . النساء آیه ی 97

13- ... خود را با دست خود به هلاکت میفکنید... البقره آیه ی 195