پرونده ویژه| ارتباط دانشگاه و صنعت
گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو، محیا معصومی- چالش ارتباط دانشگاهها و صنعت، موضوعی است که کارشناسان و مسئولان دانشگاهی و صنعت در سال‌های اخیر بیش از پیش به آن می‌پردازند و درصدد هستند تا راهکار‌ها و مسیر‌های مطمئن و برنامه‌ریزی شده‌ای را برای تقویت این ارتباط در نظر بگیرند.
در این راه یکی از بهترین گزینه‌هایی که می‌تواند به پیشربرد فعالیت‌ها و برنامه‌ریزی‌ها کمک کند، بهره‌گیری از تجارب و فعالیت‌های کشور‌های مختلف است، در بخش اول این پرونده ویژه تاریخچه ارتباط با صنعت را با عنوان «دوری و دوستی دیرینه دانشگاه با صنعت» بررسی کردیم و حال قصد داریم به موضوع ارتباط صنعت و دانشگاه‌های خارج از کشور بپردازیم.
ارتباط با صنعت از دانشگاه‌های منچستر تا سوئیس
بعنوان نمونه‌ای از شکل‌گیری اولیه ارتباط دانشگاه با صنعت می‌توان به تاسیس برخی از دانشگاهها با حمایت موسسات صنعتی اشاره کرد، مثل تاسیس دانشگاه «اوانز» منچستر در سال ۱۸۵۱ و تاسیس دانشگاه «فیرت» شفیلد انگلستان در سال ۱۸۷۳، در این نوع دانشگاه ها، برنامه‌های آموزشی عمدتا منطبق با نیاز‌های صنایع حمایت کننده تدوین می‌شد و فارغ التحصیلان آن‌ها کارآیی خود را در صنعت مربوطه پیدا می‌کردند.
این روند بتدریج در دیگر کشور‌ها گسترش یافت و بعد از جنگ جهانی اول سرعت گرفت به طوری که دانشگاهها به مراکز پیشگامان صنعت تبدیل شدند. بعد از جنگ جهانی دوم ارتباط تحقیقاتی دانشگاه با صنایع در کشور‌های صنعتی قوت گرفت و این امر در کنار توسعه فناوری اهمیت بیشتری پیدا کرد.
به طورکلی در کشور‌های اروپایی و آمریکا، ارتباط دانشگاه با صنایع نسبتا بصورت گسترده شکل گرفته است. این ارتباط مستقیما و در بعضی دیگر از طریق واسطه‌هایی مثل شورا‌های ملی تحقیقاتی و یا مراکز ملی تحقیقاتی انجام می‌گیرد. به عنوان مثل در فرانسه مرکز ملی تحقیقات، در ایتالیا شورای ملی تحقیقات، در سوئیس بنیاد ملی علوم، در دانمارک شورای ملی شش گانه، در مالزی فدراسیون تولید کنندگان مالزیایی، در سنگاپور طرح همکاری تحقیق و توسعه و در تایلند هیئت توسعه علوم و فناوری این وظیفه را برعهده دارند.
در این راه یکی از بهترین گزینه‌هایی که می‌تواند به پیشربرد فعالیت‌ها و برنامه‌ریزی‌ها کمک کند، بهره‌گیری از تجارب و فعالیت‌های کشور‌های مختلف است، در بخش اول این پرونده ویژه تاریخچه ارتباط با صنعت را با عنوان «دوری و دوستی دیرینه دانشگاه با صنعت» بررسی کردیم و حال قصد داریم به موضوع ارتباط صنعت و دانشگاه‌های خارج از کشور بپردازیم.
ارتباط با صنعت از دانشگاه‌های منچستر تا سوئیس
بعنوان نمونه‌ای از شکل‌گیری اولیه ارتباط دانشگاه با صنعت می‌توان به تاسیس برخی از دانشگاهها با حمایت موسسات صنعتی اشاره کرد، مثل تاسیس دانشگاه «اوانز» منچستر در سال ۱۸۵۱ و تاسیس دانشگاه «فیرت» شفیلد انگلستان در سال ۱۸۷۳، در این نوع دانشگاه ها، برنامه‌های آموزشی عمدتا منطبق با نیاز‌های صنایع حمایت کننده تدوین می‌شد و فارغ التحصیلان آن‌ها کارآیی خود را در صنعت مربوطه پیدا می‌کردند.
این روند بتدریج در دیگر کشور‌ها گسترش یافت و بعد از جنگ جهانی اول سرعت گرفت به طوری که دانشگاهها به مراکز پیشگامان صنعت تبدیل شدند. بعد از جنگ جهانی دوم ارتباط تحقیقاتی دانشگاه با صنایع در کشور‌های صنعتی قوت گرفت و این امر در کنار توسعه فناوری اهمیت بیشتری پیدا کرد.
به طورکلی در کشور‌های اروپایی و آمریکا، ارتباط دانشگاه با صنایع نسبتا بصورت گسترده شکل گرفته است. این ارتباط مستقیما و در بعضی دیگر از طریق واسطه‌هایی مثل شورا‌های ملی تحقیقاتی و یا مراکز ملی تحقیقاتی انجام می‌گیرد. به عنوان مثل در فرانسه مرکز ملی تحقیقات، در ایتالیا شورای ملی تحقیقات، در سوئیس بنیاد ملی علوم، در دانمارک شورای ملی شش گانه، در مالزی فدراسیون تولید کنندگان مالزیایی، در سنگاپور طرح همکاری تحقیق و توسعه و در تایلند هیئت توسعه علوم و فناوری این وظیفه را برعهده دارند.
در سوئیس همکاری دانشگاه و صنعت، اساس اقتصاد این کشور را تشکیل می‌دهد. مجاورت دانشگاهها با شرکت‌های تولیدی در بسیاری از صنایع، نمود بارزی از همکاری دانشگاه و صنعت در این کشور است.
ارتباط ریشه‌دار دانشگاه‌های آلمانی با صنایع
در آلمان نیز ارتباط دانشگاه با صنعت ارتباط ریشه داری است و در حال حاضر طرح گسترش سیستم‌های توسعه بخش، که در آن دانشگاهها دارای نقش مرکزی برای ایجاد صنایع جدید (دارای فناوری عالی) که در یک منطقه هستند، آغاز شده است. خدمات مشاوره‌ای برای کاهش آلودگی محیط زیست، انتقال فن آوری از دانشگاه به صنعت، نمونه سازی و ارائه آموزش‌های لازم، تحقیق در زمینه فن آوری مناسب برای صنایع موجود در آن منطقه، احداث و راه‌اندازی واحد‌های جدید تولیدی برحسب تقاضا، از جمله همکاری‌های دانشگاه با صنعت در این کشور است.
در سنگاپور بعنوان کشوری تازه صنعتی شده، ارتباط قوی بین دانشگاه و صنعت به منظور تسهیل در تبادلات و تعاملات تکنولوژی وجود دارد، این کشور به دلیل سرمایه گذاری قابل توجه در توسعه نیروی انسانی صاحب نام است، همچنین دولت این کشور یک پل ارتباطی قوی بین دانشگاه (خصوصا دانشگاه‌های فنی و مهندسی) و صنعت ایفا می‌کنند.
تحقیقات نشان می‌دهد که مکانیزم انتقال تکنولوژی و ارتباط صنعت و دانشگاه مورد استفاده در همکاری‌های مراکز تحقیقاتی مورد اشاره عمدتا عبارتند از: سرمایه گذاری مشترک (با شرکت‌های محلی و شرکت‌های چند ملیتی)، تحقیقات مشترک (عمدتا با شرکت‌های چند ملیتی)، کنسرسیوم صنعتی (عمدتا با شرکت‌های چند ملیتی)، ارائه خدمات فنی‌مشاوره‌ای و آموزشی، تحقیقات کاربردی براساس قراداد‌های مشخص و غیره.
مشکل ارتباط دانشگاه‌های ایران با صنعت کجاست؟
تجارب و اسناد موجود حاکی از وجود ارتباط‌های متنوع بین دانشگاهها و صنایع کشور است که این ارتباطات نظام‌مند و هدفمند نبوده و در اکثر موارد ارتباط بین دو بخش (صنعت و دانشگاه) و الگو‌های ارتباطی موجود، مشخص نیست، به بیان دیگر در این الگوها، میزان ارتباط و درآمدزایی مشخص نشده و مورد ارزیابی قرار نگرفته است. وضعیت فعلی صنعت، ساختار اقتصاد، متغیر‌های فرهنگی اجتماعی و تاثیر آن‌ها بر روابط سه جانبه (دانشگاه، دولت، و صنعت) اصلا تحلیل نشده است و صرفا اشکال از ساختار صنعت گرفته می‌شود و تغییر این وضعیت خواهان بررسی و تحلیل موانع و نواقص و عوامل موفقیت یا شکست در ارتباط با پروژه‌های انجام شده صنعتی است.
براین اساس مهمترین مشکلات و عوامل در ارتباط بین مراکز علمی و صنعت موارد متعددی هستند که از جمله آن‌ها می‌توان به عدم وجود اعتماد متقابل دانشگاهیان با صاحبان صنعت و یا دستگاه‌های اجرایی اشاره کرد درواقع مدیران سازمان‌ها و صنعت، دانشگاهیان را افراد تئوریک و فاقد کارآمدی لازم در عمل می‌بینند و درمقابل، دانشگاهها، مدیران سازمان‌ها را افرادی غیرعلمی و منفعت طلب می‌پندازند.
از طرف دیگر مقررات و نظارت بر کیفیت خدمات و تولید وجود ندارد و این مسئله منجر به کاهش کیفیت تولید و خدمات در جامعه شده است، چون مدیران و صنعت گران را وادار به همکاری با جامعه علمی و دانشگاهی نمی‌کند.
دانشگاهها با مشکلات دیگری برای موضوع ارتباط با صنعت دست و پنجه نرم می‌کنند و آن هم نگاه و تفکر سنتی برخی مسئولان صنایع است که باعث شده به دانشگاهیان و دستاورد‌های آنان احساس نیاز نکنند و بدون پذیرش ریسک، فضای رقابتی تولید و عرضه و شیوه‌های مدیریتی پیشین را ادامه دهند.
اما این صنایع هم در موارد بیشماری گاه از توانمندی دانشگاهیان مطلع نیستند و این مورد عزم جدی دانشگاهیان را می‌طلبد که با نگاهی نو و فناورانه بتوانند مدیران دستگاه‌های اجرایی را نسبت به دستاورد‌های کاربردی خود آگاه کنند.
ضعف دانشگاهها و بخش‌های تحقیقاتی در انجام پروژه‌های کاربردی و اجرایی و عدم توجه به نیاز صنایع و دستگاه‌های اجرایی، کمبود قوانین حمایتی از محققین و ثمره تحقیقات آن‌ها، نبود استمرار تحقیق و ... از جمله دیگر مشکلاتی است که معمولا در ارتباط دانشگاهها و صنایع مورد بحث و بررسی قرار می‌گیرد.
از طرف دیگر مقررات و نظارت بر کیفیت خدمات و تولید وجود ندارد و این مسئله منجر به کاهش کیفیت تولید و خدمات در جامعه شده است، چون مدیران و صنعت گران را وادار به همکاری با جامعه علمی و دانشگاهی نمی‌کند.
دانشگاهها با مشکلات دیگری برای موضوع ارتباط با صنعت دست و پنجه نرم می‌کنند و آن هم نگاه و تفکر سنتی برخی مسئولان صنایع است که باعث شده به دانشگاهیان و دستاورد‌های آنان احساس نیاز نکنند و بدون پذیرش ریسک، فضای رقابتی تولید و عرضه و شیوه‌های مدیریتی پیشین را ادامه دهند.
اما این صنایع هم در موارد بیشماری گاه از توانمندی دانشگاهیان مطلع نیستند و این مورد عزم جدی دانشگاهیان را می‌طلبد که با نگاهی نو و فناورانه بتوانند مدیران دستگاه‌های اجرایی را نسبت به دستاورد‌های کاربردی خود آگاه کنند.
ضعف دانشگاهها و بخش‌های تحقیقاتی در انجام پروژه‌های کاربردی و اجرایی و عدم توجه به نیاز صنایع و دستگاه‌های اجرایی، کمبود قوانین حمایتی از محققین و ثمره تحقیقات آن‌ها، نبود استمرار تحقیق و ... از جمله دیگر مشکلاتی است که معمولا در ارتباط دانشگاهها و صنایع مورد بحث و بررسی قرار می‌گیرد.
اما راه حل‌ها و برنامه‌های پیشنهادی چیست؟
با توجه به بررسی سوابق، ایجاد بستر مناسب برای جذب هدفمند حمایت‌های دولت موجب می‌شود تا مشارکت و همدلی میان مراکز علمی و صنعتی بیش از پیش شود و با استفاده از ظرفیت‌ها و توانمندی‌های صاحبان تخصص و اندیشه، زمینه مناسبی برای ایجاد همیاری و همسویی دانشگاه و صنعت به وجود آید.
در این بین لازم است تا راهکار‌هایی به منظور افزایش کارآیی تولید، خصوصا در صنایع کوچک و متوسط از طریق ایجاد ارتباط آن‌ها با دانشگاهها ارائه و همچنین ضمن حمایت از همکاری‌های محلی بین صنایع و دانشگاه‌های بومی، نیاز‌ها و خدمات قابل ارائه متقابل صنعت و دانشگاه اطلاع رسانی شود.
البته این مسیر تدوین دستورالعمل‌های نحوه همکاری علمی- پژوهشی بین دو بخش را می‌طلبد و ایجاد ساختار و نظام یکپارچه (بین دانشگاه، صنعت و دولت) به منظور تکمیل چرخه از ایده تا محصول در تمامی زمینه‌ها هم لازم است.
ایجاد بنگاه‌های تجاری سازی دانش و تکنولوژی در دانشگاهها، شفافیت قانون مالکیت معنوی و چارچوب همکاری علمی و فنی افراد و سازمان و مشارکت خبرگان صنعتی در تدوین برنامه‌های اعطای کرسی‌های آموزشی و پژوهشی از دیگر مواردی است که برای پیوند و تقویت ارتباط دانشگاهها با صنعت لازم است و می‌تواند به تعاملات موثر و شایسته هر دو بخش کمک شایانی کند.
در این بین لازم است تا راهکار‌هایی به منظور افزایش کارآیی تولید، خصوصا در صنایع کوچک و متوسط از طریق ایجاد ارتباط آن‌ها با دانشگاهها ارائه و همچنین ضمن حمایت از همکاری‌های محلی بین صنایع و دانشگاه‌های بومی، نیاز‌ها و خدمات قابل ارائه متقابل صنعت و دانشگاه اطلاع رسانی شود.
البته این مسیر تدوین دستورالعمل‌های نحوه همکاری علمی- پژوهشی بین دو بخش را می‌طلبد و ایجاد ساختار و نظام یکپارچه (بین دانشگاه، صنعت و دولت) به منظور تکمیل چرخه از ایده تا محصول در تمامی زمینه‌ها هم لازم است.
ایجاد بنگاه‌های تجاری سازی دانش و تکنولوژی در دانشگاهها، شفافیت قانون مالکیت معنوی و چارچوب همکاری علمی و فنی افراد و سازمان و مشارکت خبرگان صنعتی در تدوین برنامه‌های اعطای کرسی‌های آموزشی و پژوهشی از دیگر مواردی است که برای پیوند و تقویت ارتباط دانشگاهها با صنعت لازم است و می‌تواند به تعاملات موثر و شایسته هر دو بخش کمک شایانی کند.
بر این اساس مجموعه فعالیت‌ها و برنامه‌هایی برای بهبود و گسترش همکاری‌های دانشگاهها و پژوهشگاه‌ها با جامعه و نیاز‌های کشور مورد نیاز خواهد بود که اهم این برنامه‌ها که هم‌اکنون در وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در حال اجرا است عبارتند از:
ارسال نظرات