بهای اندک به پژوهش به چه بهانه‌ای؟ / ایرانی‌ها برای کار‌های تحقیقاتی چانه می‌زنند، خارجی‌ها خلق ثروت می‌کنند!

گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو، محیامعصومی- تحقیق می‌کنید تا بیشتر بدانید و بیشتر می‌دانید تا آگاهی و علم‌تان نسبت به مسائل افزایش یابد و بتوانید مشکلی را رفع کنید حال این مشکل می‌تواند هرچیزی و در هر سطحی باشد. تحقیقات و پژوهش‌های دانشگاهی هم دقیقا با این روند رونق گرفتند و از آن زمان که دانشگاه‌ها به سمت مهارت‌محوری و تغییر نسل پیش رفتند جایگاه تحقیق و پژوهش هم متحول شد، آنقدر متحول که دیگر کسی به نوشتن ساده یک پایان‌نامه یا رساله تحصیلات تکمیلی قانع نیست و سیاست‌های تشویقی و حمایتی آن‌ها را به سمت مقالات و پژوهش‌های کاربردی سوق می‌دهد تا بتواند گره‌ای از مشکلات مردم و صنعت حل کند.

اما تا چه اندازه به این بحث در کشور ما اهمیت داده می‌شود یا بهتر بگوییم تا چه اندازه تحقیقات و پژوهش‌های دانشگاهیان کاربردی می‌شوند؟ در جواب این سوال باید بگوییم که ایران در تولید مقاله و انجام پژوهش در دنیا حرف زیادی برای گفتن دارد.

 

غلامحسین رحیمی، معاون پژوهش و فناوری وزارت علوم رتبه جهانی ایران را در انتشار مقالات ۱۶ و۱۵ در پایگاه‌های مختلف علم‌سنجی عنوان کرد و گفت: در این مسیر شاهد رشد کیفی مقالات در سطح بین‌المللی بودیم، به طوری که این تلاش‌ها باعث شد ایران جزو پنج کشور اول دنیا از نظر نرخ رشد مقالات از نظر کیفی قرار گیرد؛ در صورتی که این روند تا پایان سال ۲۰۲۰ ادامه داشته باشد، ایران در میان چهار کشور اول دنیا قرار خواهد گرفت.

با این وجود در بحث کاربردی کردن پژوهش‌ها و استفاده از تحقیقات دانشگاهیان در صنعت و جامعه هنوز نتوانسته‌ایم آنطور که باید از ظرفیت‌ها استفاده کنیم و بحث پیوند دادن دانشگاه و صنعت موضوعی اساسی و قابل پرداخت است به ویژه حال که کشور در شرایط سخت و ظالمانه تحریم قرار دارد و واردات تجهیزات و مواد مورد نیاز صنایع با مشکل مواجه شده است.

 

بودجه در این مسیر نکته مهمی است که مسئولان و کارشناسان حوزه پژوهش، علم و فناوری آن را علت این بی‌توجهی می‌دانند و معتقدند که تامین هزینه‌ها به گونه‌ای نیست که بتوان روی یک طرح تحقیقاتی یا پروژه‌های بزرگ پژوهشی سرمایه‌گذاری کرد بنابراین به نوستن یک مقاله یا تحقیق اکتفا می‌شود و دیگر کسی به دنبال کارآیی نمی‌رود.

 

طبق اعلام سازمان برنامه بودجه کشور اعتبارات برنامه‌های پژوهشی در قانون بودجه سال ۱۳۹۹ برای دانشگاه‌های وابسته به وزارت علوم، تحقیقات و فناوری معادل ۱۳۲۱ میلیارد تومان بوده که این اعتبار در لایحه بودجه سال ۱۴۰۰ معادل ۱۹۴۳ میلیارد تومان با رشدی حدود ۵۹ درصد برآورده شده است.

علاوه بر این معاون پژوهش و فناوری وزارت علوم نیز درباره افزایش بودجه پژوهشگاه‌ها و پارک‌های علم و فناوری توضیح داده است، اما ضمن ابراز نارضایتی از این میزان رشد یادآور می‌شود که که اگر کشوری می‌خواهد در سطح جهان رتبه بالایی در حوزه پژوهش و فناوری داشته باشد، مدیران ارشد آن حوزه باید قضاوت کنند که چقدر از این حوزه حمایت شود. همچنین رحیمی معتقد است که هنوز ارزش قابلیت‌ها و ظرفیت‌های ایجاد شده توسط پژوهشگاه‌های کشور شناخته نشده و همچنان نهاد‌های برنامه‌ریز به دانشگاه‌ها توجه بیشتری دارند.

 

محمد طالعی، معاون پژوهشی دانشگاه خواجه‌نصیر با اشاره به رقم بودجه‌ای پژوهش در لایحه بودجه ۱۴۰۰ گفت: بیش از ۹۰ درصد از بودجه اختصاص‌یافته به مراکز علمی ازجمله دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌ها، صرف پرداخت حقوق کارکنان مجموعه می‌شود که با توجه به افزایش حقوق و رشد نرخ تورم عملا بودجه‌ای برای تحقیق و پژوهش باقی نمی‌ماند. از طرفی طبق قانون پرداخت حقوق پرسنل در اولویت قرار دارد و هیچ مسئولی نباید به‌خاطر انجام فعالیت‌های پژوهشی، از پرداخت حقوق پرسنل خود صرفنظر کند.

اما در سایر کشور‌های دنیا اینگونه نیست و کسی برای بودجه و بالا بردن آمار و ارقام پژوهش‌های کاربردی چانه نمی‌زند آن‌ها فقط تلاش می‌کنند تا بهترین پژوهش با بهترین کارآیی را داشته باشند. بهتر است بدانید که برخی از معروف‌ترین اکتشافات جهان از تحقیقات دانشگاهی شروع شده‌اند. از زمان اختراع تلگراف، کشف ایدز، پیدایش اینترنت و پیشرفت‌های بسیار در زمینه سلول‌های بنیادی دانشگاه‌ها قطب دانش بودند و به طور کلی می‌توان گفت ۵۶ درصد تحقیقات اساسی دنیا در دانشگاه‌ها انجام می‌شود. مطالعات نشان می‌دهد که دانشجویانی که حین درس خواندن به تحقیق نیز مشغول می‌شوند، احتمال فارغ‌التحصیلی آن‌ها دو برابر بیشتر از سایر دانشجویان دیگر است و از سوی دیگر نیز پنج برابر بیشتر از سایرین به مقاطع بالاتر دانشگاهی راه پیدا می‌کنند.

سایت بررسی بهترین دانشگاه‌ها (best college reviews)، اخیرا دانشگاه‌های تحقیقاتی برتر دنیا را بر اساس چند شاخص اصلی رده‌بندی کرده است؛ اول آنکه دانشگاه دارای حداقل یک مرکز یا موسسه تحقیقاتی خاص باشد؛ دوم، فرصت مشارکت در انجام تحقیقات را در اختیار دانشجویان قرار دهد و سوم دریافت بودجه‌های دولتی برای پیشبرد تحقیقات است. تعدادی از این دانشگاه‌ها و نحوه فعالیت پژوهشی آن‌ها را مرور می‌کنیم:

دانشگاه MIT و پژوهش‌های تحت حمایت صنعت
دانشگاه MIT برترین دانشگاه جهان از نظر فعالیت‌های تحقیقاتی شناسایی شده است، چون در طرح‌های مختلف، فرصت‌های پژوهشی را برای دانشجویان در حین درس خواندن فراهم می‌کند و براساس آمار خود دانشگاه، بیش از ۸۵ درصد از دانشجویان کارشناسی در دوره‌های مقدماتی تحصیلات خود در تحقیقات مقدماتی دانشگاه مشارکت می‌کنند.

این دانشگاه ۳۰ بخش در پنج کالج و یک دانشکده و همچنین ده‌ها مرکز و آزمایشگاه را در اختیار پژوهشگران خود قرار داده است. در سایت این دانشگاه آمده است که در سال ۲۰۱۹، بالغ بر ۱۸۰ میلیون دلار از پژوهش‌های این دانشگاه تحت حمایت مستقیم صنعت انجام شده که این میزان ۲۳ درصد از کل هزینه‌های پژوهش این دانشگاه را دربرمی‌گیرد. طبق گزارش بنیاد ملی علوم نیز این دانشگاه به طور مداوم در تخصیص بودجه صنعت در میان دانشگاه‌ها و کالج‌های خود به غیر از دانشکده پزشکی رتبه اول را دارد.

طبق آخرین آمار نیز این دانشگاه در سال ۲۰۱۸، حدود ۹۶۴ میلیون دلار را صرف پژوهش‌های خود کرده و بیشتر این تحقیقات نیز منجر به پیدایش فناوری یا خدمات بسیار برجسته شده است. دانشجویان MIT می‌توانند برای پرداخت اعتبار آکادمیک یا به صورت داوطلبانه به پروژه‌های پژوهشی بپیوندند یا خودشان پروژه‌های تحقیقاتی تعریف کنند. تعداد قابل توجهی از دانشجویان این دانشگاه از دوره کارشناسی می‌توانند در پژوهش‌ها شرکت کنند و اغلب نیز مقالاتی از آن‌ها منتشر می‌شود. علاوه براینکه درخواست آن‌ها برای ثبت اختراع را خود دانشگاه انجام می‌دهد و حتی به آن‌ها کمک می‌کند تا برای خود شرکت تاسیس کنند.

 

دانشگاه کالیفرنیا و اختصاص یک میلیارد دلار بودجه به پژوهش
دانشگاه کالیفرنیا در لس‌آنجلس در رده دوم از نظر فعالیت‌های پژوهشی قرار دارد. این دانشگاه از سال تحصیلی ۲۰۰۹ هر ساله به طور متوسط یک میلیارد دلار بودجه را به پژوهش‌های خود تخصیص می‌دهد. بیش از ۳۵۰ آزمایشگاه، مرکز و موسسه تحقیقاتی در این دانشگاه وجود دارد که ۲۹۰ مورد آن‌ها در حوزه پزشکی هستند و بیش از هزار و ۸۰۰ اختراع از این مرکز تحقیقاتی حاصل شده است. این دانشگاه نیز فرصت‌های بسیاری را برای دانشجویان کارشناسی فراهم می‌کند تا بتوانند فعالیت‌های پژوهشی را از همین دوره آغاز کنند. همچنین فارغ‌التحصیلان با همکاری اعضای هیات علمی مبادرت به نوشتن مقاله برای مجلات علوم می‌کنند و در واقع مقطع کارشناسی، اصلی‌ترین بخش تحقیقات برجسته در این دانشگاه محسوب می‌شود. تحقیقات این دانشگاه معمولا منجر به نتایج و کشفیات بزرگ جهان شده است که از میان آن‌ها می‌توان به اختراع اینترنت تا گزارش نخستین مورد ایدز در سال ۱۹۸۱ اشاره کرد.

فعالیت‌های پژوهشی این دانشگاه توسط آژانس‌های دولتی مانند موسسات ملی بهداشت، بنیاد ملی علوم، ناسا، بنیاد ملی علوم انسانی و دارپا و بسیاری از سازمان‌های دولتی و خصوصی حمایت مالی می‌شود.