باشگاه دانشجویان/
گروه دانشگاه «خبرگزاری دانشجو» - یادداشت دانشجویی*؛چشم انداز مذاکرات هسته ای لوزان همچنان ابهامات فراوانی دارد و بسیار بعید به نظر می‌رسد که تیم مذاکره کننده هسته ای کشورمان در نهایت بتواند تمام تحریم‌های مرتبط با پرونده هسته ای ایران را لغو کند.
در این باره گفتنی‌های بسیاری وجود دارد؛ اما شاید یکی از مهم ترین دلایل این ابهامات، اشتباه بزرگ تیم مذاکره کننده هسته ایران در پذیرش این مسئله است که لغو تحریم های اروپا و تعلیق تحریم های آمریکا علیه ایران مشروط به «تایید عملکرد ایران توسط آژانس بین اللملی انرژی اتمی» شده است.
به بیان دیگر، برخلاف ادعای رئیس جمهور محترم در برنامه زنده تلوزیونی شبکه خبر مبنی بر اینکه «در همان روز اول اجرای توافق، همه تحریم‌ها در بخش مالی، اقتصادی، بانکی و همه قطعنامه‌های شورای امنیت علیه ایران لغو خواهند شد» به نظر می‌رسد بر اساس مذاکرات لوزان و بیانیه مشترک ظریف- موگرینی چنین مسئله ای امکان پذیر نیست؛ چرا که در این بیانیه آمده است:
«اتحادیه اروپایی، اعمال تحریم های اقتصادی و مالی مرتبط با هسته ای خود را خاتمه خواهد داد و ایالات متحده نیز اجرای تحریم های مالی و اقتصادی ثانویه مرتبط با هسته ای را، همزمان با اجرای تعهدات عمده هسته ای ایران به نحوی که توسط آژانس بین المللی انرژی اتمی راستی آزمایی شود، متوقف خواهد کرد.»
فارغ از اینکه در این بند از بیانیه مشترک ظریف- موگرینی، از توقف یا همان تعلیق تحریم های ثانویه و (نه لغو همه تحریم ها) از سوی آمریکا سخن گفته شده است، همین موضوع نیز به یک امر مهم مشروط شده است: «راستی آزمایی و تایید آژانس»
این مقاله سعی دارد تا با بررسی سابقه رفتار سیاسی آژانس بین المللی انرژی اتمی در قبال پرونده هسته ای جمهوری اسلامی ایران نشان دهد این تصمیم تکرار تجربه ناموفق جدال ۱۳ ساله این نهاد با ایران است، چنانچه در سالهای ۸۲ تا ۸۴ که دولت اصلاحات سلسله عقب نشینی های داوطلبانه را در مذاکرات سعد آباد تهران، بروکسل و پاریس جهت اعتمادسازی برای سه کشور اروپایی انجام داد، در نهایت محمد البرادعی که نسبت به آمانو رییس فعلی این سازمان، همکاری های قابل توجهی را با ایران انجام داد، باز هم آنقدر تحت تاثیر غرب و بویژه آمریکا رفتار می‌کرد که محمد جواد ظریف در صفحه ۲۳۳ کتاب خاطرات خود تحت عنوان «آقای سفیر» با گلایه شدید از البرادعی به خاطر گزارش‌های سیاسی و غیر عادلانه آژانس علیه ایران،وی را مسبب اصلی ارجاع پرونده ایران به شورای امنیت می داند و می نویسد:
«آقای البرادعی به ناحق برای این که مشکلش را با امریکا حل کند و یک دوره دیگر نیز باقی بماند، این عبارت را وارد این گزارش کرد. هیچ مبنای حقوقی برای این که آقای البرادعی بتواند عبارت “Breach of the obligation to comply” را در گزارش آژانس علیه ایران به کار ببرد وجود نداشت. در صورتی که همین عبارت بود که ما را به شورای امنیت برد.»
روایت حسن روحانی از خیانت آژانس به ایران و عهد شکنی البرادعی
سیاسی کاری و رفتارهای غیر صادقانه البرادعی به عنوان مدیر کل وقت آژانس انرژی اتمی تا حدی است که حسن روحانی دبیر وقت شورای عالی امنیت ملی کشورمان نیز در فصل چهارم کتاب خاطرات هسته ای خود تحت عنوان «امنیت ملی و دیپلماسی هسته ای» گلایه های متعددی از عملکرد وی مطرح کرده و تصریح می کند که البرادعی دائما با انتشار گزارش‌های دو پهلو درباره عملکرد هسته ای ایران، نقش مهمی در به درازا کشیدن و حل نشدن این ماجرا داشت و حتی در ماجرای توافق سعد آباد با این که به طرف ایرانی قول داده بود آژانس از کلمه «تعلیق» برای سانتریفیوژهای نطنز، همان تفسیری را ارائه کند که مورد توافق ایران بود، در نهایت تحت فشار آمریکا و اروپا خلاف قولش عمل کرده و با تحمیل تفسیری متفاوت از وعده خود، باعث شد تا چند ماه بعد در توافق بروکسل، عملا ایران تعلیق گسترده تری را انجام دهد که البته آن توافق هم با عهد شکنی سه کشور اروپایی و فشار آمریکا به شکست انجامید و تنها حاصل آن توافق تعلیق غنی سازی و عقب نشینی ایران بود.
روایت البرادعی از عملکردش در قبال ایران: به بوش گفتم همزمان با پاداش، تهدیدشان هم بکنیم
جالب آنکه خود محمد البرادعی نیز در صفحه ۱۴۸ کتاب خاطرات خود تحت عنوان «عصر فریب» به صراحت بر ناعادلانه رفتار کردنش نسبت به پرونده هسته ای ایران تاکید کرده و ضمن روایت جلسه ای با بوش رییس جمهور آمریکا درباره پرونده هسته ای ایران می‌نویسد: «در ارتباط با ایران بر ضرورت پیش گرفتن سیاست تهدید و پاداش تاکید کردم».
آمانو بدتر از البرادعی، و باز هم ریش و قیچی در دست آژانس
با این حال در شرایطی که باز هم عملکرد البرادعی در مقایسه با جانشین فعلی وی یوکیو آمانو نشان داده که به مراتب با انعطاف تر بوده است، به نظر می‌رسد در مذاکرات لوزان یکی از بزرگترین اشتباهات تیم مذاکره کننده هسته ای کشورمان، پذیرفتن تعلیق تحریم های آمریکا و لغو تحریم های اروپا مشروط به زمانی است که «آژانس بین المللی انرژی اتمی» اقدامات اعتمادساز ایران را تایید کند.
این ماجرا زمانی ابعاد روشن تری پیدا می کند که توجه داشته باشیم در یک سال و چهارماه گذشته که آژانس بین المللی انرژی اتمی طی چند گزارش به بررسی اقدامات هسته ای جمهوری اسلامی ایران پرداخته است، علیرغم تعلیق و تعطیلی بسیاری از تاسیسات هسته ای ایران و مهر تایید بر اینکه ایران تمامی تعهدات خود در توافق ژنو را اجرا کرده است، باز هم در پایان نتیجه گیری کرده که نمی‌تواند درباره ماهیت صلح آمیز برنامه هسته ای ایران قضاوت کند! از جمله گزارش آمانو در آبان ۹۳ (نوامبر ۲۰۱4) که تصریح کرد:
«درحالی که آژانس به فعالیت‌های راستی آزمایی در خصوص عدم انحراف مواد هسته ای اعلام شده در تاسیسات هسته ای و مکان های خارج از تاسیسات هسته ای اعلام شده از سوی ایران که تحت توافقنامه پادمان هستند، ادامه می‌دهد، آژانس در وضعیتی قرار ندارد که اطمینان موثقی درباره فقدان فعالیت‌ها و مواد هسته ای اعلام نشده در ایران ارائه دهد و بنابراین نمی‌تواند نتیجه گیری نماید که تمامی مواد هسته‌ای در ایران در فعالیت های صلح آمیز هستند».
این در حالی است که پیش از این گزارش نیز آمانو در دی ماه ۹۲ (ژانویه ۲۰۱۴) با صدور بیانیه ای یک طرفه، عملا تعهدات طرفین در توافق ژنو را به یک معاهده بین المللی الزام آور و یک سویه علیه جمهوری اسلامی ایران تبدیل کرد.
با این حال جای شگفتی است که دقیقا بر کدام مبنای عقلی، منطقی و دیپلماسی آقای ظریف در مذاکرات لوزان پذیرفته که در گام نهایی لغو تحریم های اروپا و تعلیق تحریم های آمریکا علیه ایران در باب پرونده هسته ای، مشروط به گزارش آژانس شود؟
آیا با توجه به سابقه سیاه و اقدامات سراسر سیاسی و غیر عادلانه این نهاد به اصطلاح بین المللی، کسی ممکن است بپذیرد که در آینده آژانس به یکباره تغییر رویه داده و ضمن تایید اقدامات صلح آمیز هسته ای ایران، به عنوان سپر آمریکا و اروپا برای بهانه های جدید رفع نکردن تحریم ها علیه ایران ظاهر نشود؟
به نظر نگارنده، با وجود همه چالش های موجود و تعیین تکلیف نشدن بسیاری از جزییات تا ضرب الاجل ۱۰ تیر، یکی از اصلی ترین چالش ها و شاید هم اصلی ترین چالش توافق هسته ای ایران و ۱+۵ همین مساله خواهد بود. موضوعی که به نظر می‌رسد ضمن تطویل و فرسایشی کردن این توافق، احتمالا باعث خواهد شد هیچ گاه طرف مقابل به مرحله ای که باید تحریم های خود را علیه ایران لغو یا تعلیق کند نرسد و در این میان باز هم تجربه شکست خورده گذشته تکرار خواهد شد.
*مرتضی محمدپور مقدم- دانشجوی رشته علوم سیاسی دانشگاه فردوسی مشهد
انتشار یادداشت‌های دانشجویی به معنای تایید تمامی محتوای آن توسط «خبرگزاری دانشجو» نیست و صرفاً منعکس کننده نظرات گروه‌ها و فعالین دانشجویی است.
ارسال نظرات