۷۳۰ روز، دور از خانه! / وظیفه عمومی، توفیق اجباری

در ابتدا مطابق مادّة چهارم قانون «خدمت وظیفه عمومی»؛ مصوّب سال ۱۳۶۳، مدّت خدمت وظیفه عمومی در ایران ۳۰سال بود که به چهار دوره تقسیم می‌شد: خدمت دورة ضرورت (۲۴ ماه)، دوره احتیاط (۹۶ ماه)، دوره ذخیره اول (۱۲۰ ماه) و دوره ذخیره دوم (۱۲۰ ماه). البته این قانون اجازة کاهش طول دورة ضرورت به ۱۸ ماه را در صورت مازادِ بر نیاز بودن تعداد مشمولان، به شورای عالی دفاع داده بود.

تا تاریخ شانزدهم مهر ۱۳۹۹، طول خدمت وظیفه در ایران ۲۱ماه و خدمت در مناطق محروم ۱۹ ماه و در مناطق مرزی ۱۸ ماه بود. همچنین با حذف کسری‌های مربوط به مقطع تحصیلی دانشگاهی در سال ۱۳۹۰، خدمت وظیفه از ۱۸ماه به ۲۱ماه افزایش یافت.

حال با صدور اطلاعیّة متناسب‌سازی مدّت خدمت دوره ضرورت در مناطق گوناگون خدمتی برای کارکنان وظیفه بومی و غیربومی – از سوی امیر دریادار دوم غلامرضا رحیمی‌پور، رئیس اداره سرمایه انسانی سرباز ستاد کل نیرو‌های مسلح – در روز شانزدهم مهر ۱۳۹۹ - مدّت خدمت سربازی برای کارکنان وظیفه بومی در مناطق عادی ۲۴ ماه، در مناطق غیر درگیر، عملیاتی، محروم و بدآب و هوا ۲۱ ماه و امنیّتی درگیر ۱۷ ماه می‌باشد؛ افزایش مدّتی که از دو ماه بعد اجرا خواهد شد. به گفتة امیر رحیمی پور، با عادلانه‌تر شدن خدمت – توسط این تعیین - کاهش مدت خدمت بیش از دو سوم و افزایش یک سوم از سربازان و در مجموع کاهش مدت خدمت رقم خواهد خورد!

این خبر، واکنش‌های گسترده‌ای را به ویژه از سوی قشر جوان ایرانی در پی داشت؛ زیرا که با شدید‌تر شدن وضعیّت اقتصادی و محدودیت درآمدزایی، مدّت قانون خدمت سربازی نیز افزایش پیدا نموده و شرایط را برای پیگیری و تقویت معیشت مشمولان – به خصوص جوانان – سخت‌تر خواهد نمود. شهادت علی بیرامی و ساسان امیرخانی – از پرسنل وظیفة عمومی هنگ مرزی در آذربایجان غربی و سردشت، در درگیری با اشرار و قاچاقچیان – در هجدهم مهر ۱۳۹۹ (به فاصلة دو روز پس از صدور دستور افزایش مدّت خدمت سربازی)، نیز حساسیّت‌ها را نسبت به تأکید بیشتر بر آسان سازی قانون وظیفة عمومی در کشور افزایش داد. امّا با نگاهی دقیق تر، طولانی‌تر شدن دوران خدمت سربازی چگونه ایّام زندگانی را – با وجود خاطرات تلخ و شیرین به یاد ماندنی خود – دشوار خواهد نمود؟

مطابق تجارب و اظهارت افرادی که دوران خدمت را سپری کرده‌اند، دوران آموزش خدمت به یادگیری مطالب تئوریک، عقیدتی و تسلیحاتی (آشنایی با تفنگ)، تمرین رژه نظامی، انتظار در صف‌ها و نشست‌های کلان و خُرد گوناگون و حضور و غیاب‌های مکرر اختصاص داده شده است. همچنین صرف نظر از شرایط جدید زندگانی روزمرّه، از قبیل: تغییر زمان خواب‌وبیداری، نظم، کارگروهی، مسئولیت‌پذیری و زندگی در شرایط طاقت فرسا، تعملات انسانی و اجتماعی را به ویژه میان سربازان و مافوقان امر با چالش مواجه نموده است.

 

تحقیر و تهدید سربازان و کاهش جایگاه آنان – از همان آغاز دوران خدمت – توسط فرماندهان ارشد و سخت گیری‌های ناشی از الزام آنان نسبت به رعایت نظم و ترتیب در سازوکار‌های نظامی، از جمله مسائل بحرانی موجود در طی این چندین سال می‌باشد. واداشتن سربازان به انجام امور خدماتی که در شأن آنان نیست و از لحاظ حقوقی نیز جزو وظایف ایشان به شمار نمی‌آید نیز از خاطرات تلخ افراد گذارنندة این دوران می‌باشد. چنین اموری مطابق آمار، آسیب‌های جسمانی، روانی و اجتماعی را برای برخی از افراد سپری کنندة دوران خدمت به وجود آورده اند.

ویژگی اختصاصی دوران خدمت، قطع حدّاکثری ارتباط نزدیک با اعضای خانواده، محدودیت استفاده از امکانات و قابلیّت‌های انسانی و اجتماعی و افزایش احتمال آسیب‌ها می‌باشد؛ موقعیّتی که در شرایط سخت و سرشار از تنگنا رقم خواهد خورد. در همین زمینه، انتقاد‌ها و اعتراض‌ها مبتنی بر آن است که دو سال از زندگانی سرباز – با وجود امکان سپری شدن مفید همان دو سال در عرصه‌های غیرنظامی – بیهوده تلف خواهد شد. احتمال وقوع خطرات جانی نیز – که در طی سالیان گذشته منجر به شهادت، اسارت و جراحت سربازان شده است – بر شدّت مخالفت‌ها نسبت به قانون سخت گیرانة سربازی خواهد افزود.

برخی برای تصحیح قانون وظیفة عمومی، راه حلِ اختیاری نمودن سربازی و در برابر، افزایش حقوق سربازی را مطرح نموده اند؛ در این صورت، افراد مناسب‌تری به محیط نظامی وارد می‌شوند و بهره‌وری نیرو‌های نظامی نیز افزایش می‌یابد. همچنین سیّدمحسن دهنوی عضو رئیسة مجلس شورای اسلامی طی اظهارتی در بیست و یکم مهر ۱۳۹۹، از جمع‌آوری نظرات متخصصان و ایده‌های مردمی، برای طراحی جامع جهت اصلاح ساختار فعلی سربازی خبر داد. در این پیام وی از مردم خواست که نظرات خود را - از طریق راه‌های ارتباطی موردنظر - ارسال و به انتشار این فراخوان کمک کنند.