گروه فرهنگی «خبرگزاری دانشجو»، شیون و شین است و واویلا ، قتل حسین است و واویلا
مردم شهر قرآنی استهبان در شب های محرم سنتی دیرینه با عنوان چارچوگردانی را در شهر و دیار خود با حضور پرشور عاشقان حسینی برگزار می کنند.
اجرای این مراسم این گونه است که از شامگاه دسته های مختلف محله ها به صورت زنجیرزن و سینه زن به راه می افتند و به حسینیه محله چارچو گردانی می روند. علاوه بر این دسته های، گروه بسیاری از تماشاگران نیز با این دسته های و یا خود مستقیم به محل انجام مراسم می روند و در میدان حسینیه انبوه می شوند و تا نزدیک نیمه شب همه دسته های مشغول عزاداری هستند.
معمولاً این عزاداری های با سینه زنی دوری آغاز می شود و پس از آن به شکل هایی دیگری ادامه می یابد.
نزدیک نیمه شب پس از این که گروهی از جوانان در حالی که به سر خود می کوبند این نوحه را تکرار می کنند: شیون و شین است و واویلا قتل حسین است و واویلا
در خصوص این مراسم یک پژوهشگر و محقق استهبان شناسی گفت: چارچو گردانی در اصل از یزد به استهبان آورده شده است. حدود 250 سال پیش عده ای از یزدیان که به استهبان دعوت شده بودند تا به عمران و آبادی این شهرستان بپردازند، در انتهای محله تیروَنجان سُکنی گزیدند و در آنجا مسجدی ساختند و چناری کاشتند که متأسفانه در سال 1383 مسجد یزدیان را ویران کردند تا از نو بنا کنند ولی خوشبختانه هنوز چنار آن پابرجاست و به چنار یزدیان شهرت دارد.
رضا آل ابراهیم افزود: چون یزدیان در ایام سوگواری سرور آزادگان حضرت امام حسین(ع) به روش خود عزاداری می کردند مردمان بومی استهبان به اقتباس از آنها شروع به ساختن چارچو کرده و هر محله برای حسینیه خود چارچویی ساخت که رسم چرخاندن آنها هر ساله برگزار می شود.
وی با بیان اینکه رسم چارچو گردانی و داشتن چارچو در هیچ یک از شهرهای ایران به جز یزد و شهرهای همجوارش وجود ندارد خاطرنشان کرد: حتی در نی ریز که در 35 کیلومتری استهبان قرار دارد این رسم دیده نمی شود و این شعایر چارچوگردانی در استان فارس تنها ویژه شهرستان استهبان است.
نحوه چارچوگردانی
این پژوهش گر استهبانی نحوه چارچوگردانی را اینگونه تشریح کرد: چرخاندن چارچو طی مراسم خاصی برگزار می شود. به طوری که 12 نفر از جوانان زورمند چهار طرف چارچو را بلند کرده و وسط میدان آن را می چرخانند.
آل ابراهیم ادامه داد: در هر دو شب تاسوعا و عاشورا دسته هایی زنجیرزنی همه محله های به حسینیه اهر می روند و پس از نوحه خوانی هایی محمود معصومی و سینه زنی عزاداران، چارچو را از داخل حسینیه به میدان جلو حسینیه می آورند و مردانی که با حوله روی کول خود رفته و در سه بار و هر بار سه دور پوشانده و زیر چارچو رفته و آن را می چرخانند.
وی بیان داشت: مردم نیز در حالی که دست هایی خود را بالا برده و تکان می دهند هم زمان با فریاد یا حسین! یا حسین! و کشیدن صداها شور و حالی پیدا می کنند و به یاد امام حسین(ع) اشک می ریزند و زنانی که پشت بام خانه هایی اطراف میدان را اشغال کرده اند ضجه سر می دهند و مردان می خوانند: شیون و شین است و واویلا قتل حسین است و واویلا
آل ابراهیم خاطرنشان کرد: عزاداران پس از سه بار چرخش، چارچو را به جای خود در ساختمان حسینیه منتقل می کنند و تا سال دیگر در همان جا باقی می ماند. در واقع چارچو را نموداری از مظلومیت امام حسین می دانند و بر این باورند که در پسین عاشورا هودجی از آسمان فرود آمده و جسم امام حسین را در خود جای داده و به آسمان صعود کرده است و این چارچوگردانی نمادی از آن هودج است.
چارچوگردانی در محله های دیگر
این پژوهش گر استهبان در بخش دیگری از سخنان خود به چارچوگردانی در محله های دیگر نیز اشاره کرد و افزود: بعدازظهر روز عاشورا که شد، نوبت چرخاندن چارچوی محله هایی دیگر است به طوری که نخست چارچوی در محله کزمان «حسینیه ولی عصر» چرخانده می شود، سپس محله پنار و گاهی هم چارچوی محله کزمان «پای بید- چهارراه احمدی» و محله تیرونجان.
وی ادامه داد: روز عاشورا تمام می شود و شب یازدهم محرم فرا می رسد و عزاداران با زنجیرزنی و سینه زنی و شام غریبان وارد حسینیه محلۀ میری می شوند و آخرین چارچو را در میدان حسینیه به چرخش در می آورند و زنان و مردان هر محله با دود کردن «اسپند» و گلاب از دسته هایی سوگوار استقبال می کنند.
این پژوهشگر خاطرنشان کرد: هنگام چرخاندن چارچو، در دو طرف آن در انتهای چوب های دو نفر که سبک وزن هستند خود را به دسته هایی چارچو متصل می کنند و دست های را به گونه ای ستون بدن قرار می دهند که در هنگام چرخیدن به علت نیروی گریز از مرکز تقریباً به حالت نیمه افقی در آمده و پاها در امتداد دسته و سر به طرف چارچو قرار می گیرد به این افراد «لنگر چارچو» می گویند.
یک باور
آل ابراهیم گفت: مردم اعتقاد دارند که اگر چارچو درست نچرخید سال خوبی در پیش ندارند و اگر به یک طرف لنگی داشت و به اصطلاح کول انداخت یکی از بزرگان محله می میرد. این است که سعی در هر چه بهتر چرخاندن آن دارند.
اهمیت چارچو
این نویسنده همچنین به اهمیت چارچو گردانی اشاره کرد و گفت: در ایام محرم به ویژه دهه عاشورا، «چارچو» از اهمیت خاصی برخوردار می شود و حسینیه های شلوغ و مردم مشغول سوگواری می شوند.
این پژوهشگر استهبان شناس با بیان اینکه همانند سایر شهرها و دیار های ایران روضه خوانی و سینه زنی در استهبان رواج دارد گفت: از شب هفتم به بعد مردم به زنجیرزنی می پردازند و به حسینیه هایی دیگر می روند و محلات را دور می زنند و در حاشیه چارچوها شمعدان هایی گذاشته و هر کس نذری دارد قلمدان هایی شمع را با خود می آورد و به نیتی که کرده است در آنجا روشن می کند.
وی بیان داشت: مادرها، پسرهای سر هفت دختر، یا فرزندان عزیز نازی، یا بچه هایی که نذرشان کرده اند تا ماندگار شوند را تا هفت سال از زیر چارچو می گذرانند. بچه ها را به حمام برده و آنها را به اصطلاح طاهر می کنند و بر او لباس پاکیزه و تمیز می پوشانند و با مقداری پشمک، قند، شکر یا پول و یک بسته شمع به حسینیه می روند.
آل ابراهیم خاطرنشان کرد: دو نفر از نیکوکاران یا خادمین حسینیه در دو طرف چارچو می ایستند و بچه های را از مادرانشان می گیرند و سه بار او را از زیر چارچو رد می کنند و مادر هر چه را با خود آورده است به خادمین می دهد آنها هم چند حبه قند یا نقل یا اندکی پشمک به عنوان تبرک به مادر کودک می دهند.
این پژوهشگر گفت: مادر شمع ها را روشن می کند و مقداری شیرینی و پشمک بین اقوام و همسایگان تقسیم می کند و این رسم گرچه یک آیین مذهبی است ولی چندان ارتباطی به سوگواری ندارد و نوعی شادی کودکانه در پی دارد.