اسلامی کردن علوم انسانی مستلزم کشف و ترویج نظریاتی است که با باور‌ها و ارزش‎های اسلامی ساز‌گار باشد

به گزارش گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو، زارع مقرر دیدگاه استاد مصباح یزدی با تأکید بر اینکه علم دینی به معنای علمی است که داده‌های آن مخالف نص قرآن و روایات قطعی نباشد، افزود: علم دینی علمی است که به مبانی هستی‌شناختی، معرفت‌شناختی، انسان‌شناختی و ارزش‌شناختی در سطوح گوناگون و ساحت‌های مختلف علم سریان می‌بخشد و هر‌گاه با آن مطابق باشد یا حداقل تنافی نداشته باشد، دینی خوانده می‌شود.

وی درباره علم دینی در مقام توصیف گفت: دین با ارائه مبادی تصدیقی و اصول موضوعه یعنی مقدماتی که باید پیش از فراگیری یک علم آن‌ها را دانست، متناسب با جهان‌بینی الهی در نظریه‌های علوم تأثیر می‌گذارد، اصل علم مسائلی است که حول یک موضوع شکل می‌گیرد، آن‌چه در این بحث حائز اهمیت است مبادی و ریشه‌های هر علم است.

مقرر دیدگاه استاد مصباح یزدی ادامه داد: دین می‌تواند بر غنای معلومات انسان بیفزاید، این امر در شرایطی محقق خواهد شد که دین را دین حق و علم را اعم از معنای اصطلاحی و مساوی با معرفت بدانیم. در این شرایط است که دین بر دایره معارف انسان خواهد افزود، قسمت‌های اصلی دین نیز در هر بخش با علمی مرتبط است.

وی اظهار داشت: در علوم انسانی شناخت حقیقت انسان و چگونگی رشد و رسیدن به کمال از اصول موضوعه به شمار می‌آید، یکی از منابعی که این اصول موضوعه می‌تواند از آن استنباط شود منابع دینی است.

زارع تأکید کرد: گاهی دین در قالب گزاره‏های توصیفی به بیان مطالب می‏پردازد که نه از جنس مبانی معرفت علمی‏اند و نه جنبه ارزشی دارند بلکه لسان آن‏ها لسان واقع نمایی، پرده برداشتن از راز‌های خلقت، تبیین روابط میان پدیده‏ها و چگونگی تغییرات در آن هاست.

وی تصریح کرد: در خصوص این قسم اثر‌گذاری‌ها لازم است توجه شود که در استنباط نظریات علمی از متون دینی باید نهایت دقت و وسواس را به کار گرفت و تا زمانی که دلایل یقینی بر نظریه وجود نداشته باشد، نباید آن را به دین منتسب نمود.

مقرر دیدگاه استاد مصباح یزدی افزود: در این بحث توجه به این مهم ضروری است که به منظور سامان علم دینی، نظریه‌ها و گزاره‌هایی که در علوم انسانی مطرح می‌شود، نمی‌بایست حداقل با گزاره‌های دینی یقینی در تقابل باشد.

وی درباره علم دینی در مقام توصیه گفت: مقام توصیه‌ای علوم، ساحتی است که به ارائه برنامه‎ها و دستورالعمل‌ها پرداخته می‎شود، برنامه‌ها و دستورالعمل‌ها به منظور حل یک مشکل و یا در جهت رسیدن به هدفی مطلوب تجویز می‎شود، به همین جهت دستورالعمل‌ها و تجویزات متاثر از اهداف و مطلوبیت‌ها است.

زارع ادامه داد: مطلوبیت‌ها بیانگر نظام ارزشی حاکم بر اندیشه محقق است و نظام ارزشی به نوبه خود متاثر از جهان‌بینی و نوع نگاه شخص به هستی، انسان و نوع سعادت و شقاوت اوست، این نظام ارزشی خود به‌گونه‌ای متوقف بر واقعیت است، اگر ارزش با پشتوانه واقعیش مطابقت داشته باشد می‏توان گفت که دارای حقیقت است و اگر مطابق نبود، می‏توان گفت: حقیقت ندارد.

وی در ادامه اظهار داشت: مهمترین نقش دین در نظریه‌های کاربردی و روش‌های عملی است که به واسطه ارزش‌های دینی محقق می‌گردد، دین اسلام دارای نظام ارزشی عمیق، گسترده و منسجمی است که هنجارها، دستورالعمل‌ها و توصیه‌های مطرح در علوم کاربردی را تحت تأثیر قرار می‌دهد، یکی از راه‌های تأثیر‌گذاری دین در علوم توصیه‌ای، زمانی است که دین در خصوص موضوع مورد بحث یک علم، دستوری کلی داشته باشد.

مقرر دیدگاه استاد مصباح یزدی درباره راهکار‌ها و الزامات تحقق علم دینی، گفت: مباحث انسان‏شناسی پایه همه رشته‏های علوم انسانی است، بر همین اساس ضروری است ابعاد وجودی انسان، کیفیت رشد و تکاملش، عوامل انحطاط و هدف نهایی از وجودش تبیین شود. تا زمانی که این مباحث تبیین نشود، بحث در زمینه حقوق، اقتصاد و سایر رشته‏ها بدون هدف و مقصد است.

وی با بیان اینکه سخن از ابعاد وجودی انسان، هدف نهایی او و سایر نکاتی که بدان‏ها اشاره شد، به واسطه دین قابل تبیین است، افزود: از دیگر وجوه ضرورت تبیین علوم انسانی موجود، نظریاتی است که بر مبانی ضد دینی و با انکار روح مستقل از بدن مبتنی است، ابتنای نظریات موجود بر مبانی ضد دینی منجر به ارائه و پیشنهاد روش‏ها و رفتار‌هایی می‏شود که با ارزش‏ها و باور‌های دینی ناسازگار و گاه در تضاد است.

زارع با عنوان این مطلب که دینی و یا اسلامی کردن علوم انسانی مستلزم کشف و ترویج نظریات و تفسیر‌ها و تجویز روش‎هایی است که با باور‌ها و ارزش‎های اسلامی ساز‌گار باشد، ادامه داد: مباحث بسیار متنوعی در زمینه علوم انسانی قابل طرح است، به سبب تعدد تعاریف و اختلاف نظر‌های موجود، دستیابی به تعریفی که مورد اتفاق اندیشمندان باشد، امری محال به نظر می‌آید.