پشت پرده توقف پروژه‌های هوافضا چیست؟/ تهدید اجنبی، بی‌تدبیری داخلی

گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو-سها صالح، بهمن 86 برای همه ایرانی‌ها یادآور خاطره شیرینی است. «کاوشگر-1» اولین دست ساخته ایرانی‌ها از مدار زمین خارج شد. آن روز البته 2 رونمایی مهم هم داشت. ماهواره ملی امید و ماهواره‌بر سفیر. آنها هم یک سال بعد در بهمن 87 راهی فضا شدند تا ایران اولین کشور اسلامی و نهمین کشور جهان شود که مستقلاً توانایی ارسال ماهواره به مدار زمین را دارد. روند تکمیل زنجیره صنعت هوافضا اما در ابتدای راه بود. گام‌ها اما مستحکم و قوی برداشته می‌شد.

کمتر از سه سال پس از امید، دومین ماهواره ایرانی در مدار زمین قرار گرفت. رصد برای اولین بار از سطح زمین تصویر برداری کرد و برای مراکز دریافت زمینی فرستاد. خبرهای خوش فضایی سال 90 محدود به رصد نماند و بهمن ماه همان سال اولین ماهواره دانشگاهی، با نام نوید علم و صنعت هم در مدار زمین قرار گرفت.

هدف اصلی پروژه فضایی ایران در عرصه ماهواره رسیدن به امکان ارسال ماهواره‌های مخابراتی و تلویزیونی به دورترین مدار زمین است. برنامه‌ای که علاوه بر دست‌آوردهای علمی و فن‌آوری، صرفه اقتصادی دراز مدت هم برای کشور داشت. علاوه بر این برنامه پروژه دیگری برای دست‌یابی به فن‌آوری فضایی در حال اجرا بود. پروژه‌ای که هدف نهایی آن دست یابی به فن‌آوری اعزام فضانورد به خارج جو زمین بود. بر همین اساس تا سال 92، شش کاوشگر ایرانی برای تست‌های زیستی به مدار زمین وارد شدند. پروژه‌ای که به خاطر عدم توجیه اقتصادی مخالفانی هم داشت.

بهمن 93، حسن روحانی برای آخرین بار دستور پرتاب ماهواره فجر را صادر کرد تا آغازی باشد بر شروع تعطیلی پیشرفت‌های صنعت هوافضا. روند پرتاب‌ها با وجود آمادگی علمی متوقف شد. قطع شدن بودجه مراکز تحقیقی مرتبط با صنعت فضایی آب سردی بود بر آتش متخصصانی که با پیشرفت‌های سال‌های 87 تا 93 به فواران اعتماد به نفس رسیده بودند. تعطیلی پروژه‌ها همان و آغاز فرار نخبگان همان. محسن شاطرزاده، معاون پژوهشی پژوهشگاه فضایی ایران درباره این مهاجرات تلخ می‌گوید: «متاسفانه 3 سال است که سند فضایی ما خوابیده است و نگذاشتند که در حوزه فضایی کاری انجام شود. در این مدت 40 نفر از متخصصان صنعت فضایی به آمریکا و اروپا رفته‌اند، حتی امارات متخصصان ما را جذب می‌کند و در حال راه اندازی صنعت فضایی است و می‌خواهد تا چند سال آینده گردشگر به فضا پرتاب کند.»

تعطیلی پروژه‌های فضایی چندی پیش واکنش «امی»، رئیس پژوهشگاه هوافضا را هم در پی داشت. او در گفت‌وگویی با خبرگزاری ایسنا با انتقاد بی توجهی دولت به صنعت هوافضا گفته بود: «کمتر از 10درصد از اهداف سند جامع توسعه هوافضای کشور محقق شده و این 10درصد مربوط به 8 پرتاب انجام شده است، در حال حاضر محققان این پژوهشگاه به ارائه مقالات ISI‌ و طراحی در فضای مجازی مشغول هستند و ما از طریق سیستم‌های کامپیوتری به مدار زمین می‌رویم و برمی‌گردیم ولی در عمل اقدامی صورت نمی‌گیرد چون اعتبار نداریم».

علاوه بر بخش فضایی، صنعت هوایی کشور هم حال و روز خوشی ندارد. بر اساس سند جامع توسعه هوافضای کشور در بخش هوایی و هوانوردی اهدافی چون تبدیـل شـدن بـه قطب منطقـه‌ای و دارای جایگاه برجسـته جهانی با اسـتفاده از توان علمی و فناوری دانشـگاه‌ها و مراکز علمی و صنعتی، طراحی و تولیـد هواپیمای جـت 100 و 150 نفره و هواپیماهـای هوانوردی عمومـی و ایجـاد ظرفیت‌هـای سـخت افزاری و نرم افـزاری برای جهت تحقق ترافیک هوایی50 میلیون مسـافر و 550 هـزار تـن بـار داخلی و 50 میلیون مسـافر و 950 هزار تن بار در سـطح بین الملـل و ترانزیت تعریف شده است. رئیس پژوهشگاه هوافضای ایران درباره وضعیت تحقق این اهداف می‌گوید: «بر اساس این سند تا سال 1404 ایران در بخش هوایی باید هواپیمای جت عمومی 100  تا 150 و هواپیمای 2 تا 19 نفره سبک تولید کند و انجام این ماموریت به این پژوهشگاه نیز ابلاغ نشده و در حال حاضر سوال اصلی این است که مسئول واقعی اجرای این هدف چه نهادی است».

ماجرای تعطیلی و بی‌توجهی دولت به توسعه صنعت هوافضا هرچند با مشکلات مالی سال آخر دولت دهم آغاز شد اما در دولت یازدهم ابعاد دیگری هم به خود گرفت. اسفند 95 سردار حاجی‌زاده، فرمانده نیروی هوافضای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی که نهاد زیر مجموعه‌اش بخش مهمی از پیشرفت‌های صنعت هوافضا، یعنی پرتاب ماهواره‌ها را بر عهده داشته است؛ اظهار داشت: «برای ما تردیدآمیز است که موشک ماهواره‌بر که دارای اهداف غیرنظامی است با تشر آمریکا به انبار برود! تا کی باید باج دهیم و کوتاه بیاییم. ما اگر راهبردمان را تغییر ندهیم و به دستورات برخی از خواص که به گل نشسته‌اند عمل کنیم روز به روز وضعیت‌مان خراب‌تر می‌شود».

پیش از حاجی‌زاده برخی از نمایندگان مجلس هم ماجرای توقف پروژه‌های هوافضا، سیاسی و از توافقات نانوشته برجام دانسته بودند. آصفری، عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس از جمله این افراد بود که در گفت‌وگو با خبرگزاری دانشجو از این موضوع پرده برداشت. پس از موضع‌گیری حاجی‌زاده، جمعی از دانشجویان دانشگاه شریف گزارشی اختصاصی از پشت پرده‌های تعطیلی برنامه‌های هوافضایی منتشر کردند. در بخشی از این گزارش آمده است: «از ابتدای سال 95 مسئولین مربوطه طی دفعات متعدد پرتاب قریب الوقوع این ماهواره[شریف ست] را نوید می‌دهند اما متاسفانه هیچ اتفاق خاصی در اینباره رخ نمی دهد. بعد از ابراز نگرانی مقام معظم رهبری از کند شدن یا توقف پروژه های بنیادین همچون هسته‌ای و هوافضا که در تاریخ 28 مهر 95 در دیدار نخبگان علمی مطرح کردند و با تلاش و پیگیری جمعی از عناصر متعهد و دانشجویان و اعضای هیئت علمی دانشگاه صنعتی شریف، ارتقاء و بروزرسانی نرم افزاری و سخت افزاری این ماهواره انجام شد. سرانجام وزیر ارتباطات در 6 بهمن 95 در مصاحبه با صدا و سیما از پرتاب این ماهواره تا پایان بهمن ماه خبر دادند. ماهواره در بهمن ماه به نهاد متولی پرتاب تحویل داده شد تا پیش از 12 بهمن پرتاب  صورت گیرد. خبرهای واصله حاکی از استقرار ماهواره روی ماهواره بر و آمادگی کامل برای پرتاب بوده است اما بنا به دلایلی نامعلوم این پرتاب نیز به تعویق افتاد و به چند روز بعد موکول شد. متاسفانه علی رغم تلاش فراوان و بی بدیل عوامل دست اندرکار در این تاریخ نیز پرتابی صورت نگرفت. متاسفانه بررسی شواهد موجود به نتایج نگران کننده‌ای مبنی بر تاثیرپذیری تصمیم گیرندگان اصلی حاضر در دولت از تهدیدات واهی و همیشگی مقامات ایالات متحده می‌رسیم. به نظر می‌رسد بیانات سردار حاجی زاده نیز معطوف به همین شواهد باشد».

مسئله چرایی افول این صنعت در کشور، هرچند برای همه ایرانیان موجب دلخوری و ناراحتی است اما دانشجویان دانشگاه‌های صنعتی به خصوص رشته‌های مرتبط بیش از همه دغدغه این مسئله را دارند. دغدغه‌ای که بچه‌های دومین دانشگاه صنعتی کشور تصمیم گرفتند آن را با مسئولان مربوط در میان بگذارند تا شاید جواب‌های قانع کننده‌ای برای پرسش‌های‌‎شان بیابند.

سشنبه، 29 فروردین، دانشگاه صنعتی امیرکبیر در میزگرد «بررسی راهبردهای فضایی» میزبان برخی مسئولان مرتبط با صنعت هوافضای کشور است. دانشجویان و علاقه‌مندان این صنعت منتظر هستند تا تحلیل دقیق‌تری از آنچه بر سر صنعت هوافضای کشور رفته است بشنوند.

این میزگرد به صورت زنده از صفحه خبرگزاری دانشجو در اینستاگرام پخش خواهد شد.