گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو، علیرضا نجف دولابی؛ در حال حاضر، ابهام و پوشیدگی اثربخشی و عوارض جانبی در مورد واکسن‌هایی که برای پیشگیری از بیماری کووید_۱۹ پیشنهاد شده اند، به یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های جامعه پزشکی در کل دنیا تبدیل شده است. در ابتدا توضیحاتی را در مورد انواع واکسن‌های موجود برای مقابله با بیماری covid-۱۹ مطرح شده اند، ارائه می‌دهیم.
واکسن‌های کرونایی که قرار است وارد کشور شوند بر مبنای RNA ساخته شده اند که این RNA وارد سلول‌های بدن شده و در آن جا تبدیل به برخی از پروتئین‌های ویروس و علیه آن پادتن ساخته می‌گردد. شرکت‌های فایزر و مدرنا از این روش استفاده کرده اند. این تکنیک استفاده از RNA برای ساخت واکسن، اولین بار است که به صورت گسترده در دنیا انجام می‌گیرد. واکسن‌های برپایه وکتور و DNA واکسن ها، می‌توانند با وارد شدن به ماده‌ی ژنتیک درون هسته‌ی سلول‌های بدن، اختلالاتی را در ژنوم سلول‌های فرد ایجاد کنند و در این صورت ممکن است سرطان ایجاد کنند.
در مقابل واکسن‌هایی که حاوی اجزای کامل ویروس به صورت غیرفعال هستند (نه بخشی از اجزای ویروس) مانند واکسن شرکت شفای ایران، سال هاست مورد مطالعه قرار گرفته اند و شناخت بالایی در مورد ابعاد مختلف این نوع واکسن‌ها وجود دارد. واکسن‌های RNA باعث تولید چند نوع محدود از پروتئین‌های ویروس در سلول‌های خودی بدن می‌گردند (مثلا RNA واکسن شرکت مدرنا حاوی اطلاعات فقط یکی از پروتئین‌های اصلی ویروس (پروتئین s) هست). در نتیجه در مورد RNA واکسن‌ها فقط علیه یک یا تعداد کمی از پروتئین‌های ویروس پادتن تولید می‌شود، اما در مورد واکسن‌هایی حاوی ویروس کامل غیرفعال، علیه قسمت‌های مختلف آن (اپی توپ ها)، انواع بیشتری پادتن ساخته می‌گردد. به علاوه، پس از مدتی با جهش‌ها و تغییراتی که در ویروس کرونا صورت می‌گیرد، RNA واکسن‌ها با احتمال بیشتری در برابر آن ویروس جهش یافته کارآیی خود را از دست می‌دهد.
پرفسور داریوش فرهود که او را به عنوان پدر علم ژنتیک ایران می‌شناسند، می‌گوید:" زیرساخت‌های بدنی افراد به‌گونه‌ای است که نوع بروز بیماری در هر فردی متفاوت است. البته خود ویروس نیز مدام در حال موتاسیون و تغییر است و جهش‌های جدیدی ایجاد می‌کند. این ویروس تا به حال جهش‌های متفاوتی از خود نشان داده و سبب شده علایم بالینی این بیماری‌ها متفاوت باشد. جهش‌هایی که ویروس کرونا داشته، بر اساس شرایط هر کشوری متفاوت بوده است. جهش‌های این ویروس در هندوستان یا کشوری مانند سیبری کاملا متفاوت است، به همین جهت به دفعات و کرات این داستان جهش کرونا ادامه خواهد داشت. " در حال حاضر نوع جدیدی از ویروس کرونا با قابلیت بیماری زایی بیشتر در انگلستان پیدا شده است.
پس ممکن است سوال پیش بیاید که چرا بیشتر شرکت‌های دنیا برای تولید واکسن‌هایی حاوی کل اجزای ویروس غیرفعال اقدام نکردند؟ علت این است که ساخت این نوع واکسن‌هایی که حاوی کل اجزای ویروس غیرفعال است، زمان بیشتری را می‌طلبد در مقابل RNA یا DNA یا وکتور واکسن ها، به خاطر این که بخشی از پروتئین‌های ویروسی را در بدن تولید می‌کنند به سرعت ساخته می‌شوند و می‌توان انواع مختلفی و فراوانی از آن‌ها را طراحی کرد. عمده‌ی شرکت‌های جهان به دنبال این بودند که در این رقابت برای درمان کرونا، از بقیه پیشی گرفته و با ارائه‌ی زودتر واکسن موثر نسبت به بقیه شرکت‌ها سود بیشتری جلب کنند.
دکتر جان بابایی، معاون درمان وزارت بهداشت با تاکید براینکه وزارت بهداشت از ابتدا از بازی‌های سیاسی و چالش‌ها و حاشیه‌ها دور بوده و اقدامات خود را با برنامه ریزی پیش برده است، گفت: "در موضوع دارو با استراتژی‌های صحیحی پیش رفتیم و با اینکه اغلب دارو‌های مطرح برای کووید ۱۹ تاثیر واضحی در کاهش مرگ و میر‌ها نداشت، فرصت‌ها از بیماران دریغ نشده و در کمترین زمان ممکن آن‌ها را تهیه و حتی تولید کرده و در اختیار مراکز درمانی قرار دادیم، در مورد واکسن نیز چنین است. " این در حالی است که با گذشت ۱۰ ماه از شیوع کرونا در کشور و با وجود اصرار همه جانبه‌ی مردم و مسئولین بر میدان دادن به طب سنتی ایرانی برای پیگیری بهبود بیماران کرونایی، در عمل و اجرا این اتفاق در مراکز اصلی درمانی کرونا رخ نداده است، ولی در ساخت دارو‌های غیر موثر مثل رمدسیویر و وارد کردن واکسن کرونا با ابهامات فراوان در مورد عملکرد آن، در کمترین زمان ممکن اقدام لازم صورت می‌گیرد!
دکتر سعید نمکی، اظهار کردند:" واکسن کرونا را از سه طریق دنبال می‌کنیم، یکی از طریق خرید واکسن از مجموعه کوواکس، که طبق برنامه‌ریزی سازمان جهانی بهداشت است، ما ۱۶ میلیون و ۸۰۰ هزار دوز از این طریق وارد خواهیم کرد که این تعداد، حدود ۸ میلیون نفر (حدود ۱۰ درصد جمعیت ما) را پوشش می‌دهد، ۵.۵ میلیون دوز را با یکی از کمپانی‌های صاحب نام در قالب قرارداد مشترک تولید، دنبال می‌کنیم و در حال خرید حدود ۲۰ میلیون دوز از یکی از کمپانی‌های دیگر هستیم و نهایتاً ۴۱ تا ۴۲ میلیون دوز واکسن را برای ۲۰ تا ۲۱ میلیون نفر تامین خواهیم کرد، زیرا واکسن کووید ۱۹ دو دوزه است. " سوالی که در ذهن بسیاری از مردم ایجاد شده این است که کشور ما برای دستیابی به دارو‌های مورد نیاز خود از خارج کشور با مشکلات عدیده‌ای رو به رو است، اما چه طور برای این واکسن چند میلیون دوز آن به راحتی در دسترس قرار می‌گیرد؟ هم چنین کشور‌های اروپایی و آمریکا که هنوز به طور کامل مردم خودشان را واکسینه نکرده اند، چرا اقدام به فروش این واکسن‌ها به کشور‌های دیگر می‌کنند؟ آیا ممکن است به دنبال مشاهده‌ی نتایج آزمایش واکسن خود، روی نژاد‌های گوناگون و با تعداد بیشتری از افراد آزمایش شده باشند؟
رئیس جمهور برزیل در این باره اشاره کرد:" در مورد شرکت فایزر نیاز است این جا شفاف سازی شود که در قرارداد به وضوح آمده است: ما (شرکت فایزر) در برابر هر عوارض جانبی هیچ مسئولیتی را قبول نمی‌کنیم! " حدود نیمی از کارکنان بهداشتی در ایالت‌های مختلف آمریکا از دریافت واکسن کرونا امتناع می‌کنندجالب است که این نوع واکسن اولین واکسنی است که توسط سازمان جهانی بهداشت (WHO) تایید شده است. هر چند مسئولان مرتبط با واکسن‌ها و رسانه‌های غربی سعی در توجیه این گونه اثرات جانبی و عدم ارتباط آن‌ها با واکسن کرونایی فایزر دارند. هم چنین آثار بلند مدت این نوع جدید از واکسن‌ها مشخص نیست. برخی از آثار دارو‌ها و محصولات مانند فاکتور‌های انعقاده آلوده شده به ویروس HIV (عامل بیماری ایدز) برای بیماران هموفیلی که سال‌ها پیش کشور فرانسه برای ایران فرستاد (به خاطر این اتفاق نه از ایران عذرخواهی کردند و نه غرامت آن را پرداختند و باعث شیوع بیماری ایدز در ایران برای اولین بار شدند)، اثرات خود را چند روز تا چند هفته بعد نشان نمی‌دهند بلکه پس از سال‌ها آثار منفی آن‌ها ظاهر می‌گردد. کشور آلمان در طول دفاع مقدس در کنار دادن سلاح‌های شیمیایی به صدام، ماسک‌های تقلبی و غیرکاربردی به ایران فروختند و صدمه‌های فراوانی به رزمندگان اسلام وارد کردند.
به نظر می‌رسد مسئولان وزارت بهداشت کشور با غیر فعال نگه داشتن ظرفیت‌های داخلی مانند کارآزمایی‌ها و دارو‌های تائید شده در طب سنتی و توجه بیشتر روی فرآیند ساخت واکسن‌های داخلی، هم چنان بر وارد کردن این نوع واکسن‌ها و مهر تائید زدن بر دستورات سازمان‌های جهانیِ نسبتا معتبر اصرار دارند. چندی پیش دکتر همتی رئیس بانک مرکزی اعلام کردند که پیش پرداخت واکسن‌های کووکس به حساب کارگزار WHO واریز شد و مبالغ بسیار بیشتری نیز برای خرید واکسن کرونا تخصیص داده ایم که در صورت تائید مسئولین محترم وزارت بهداشت تامین ارز خواهد شد! با توجه به سابقه‌ی منفی این سازمان‌ها و کشور‌ها با جمهوری اسلامی ایران، اعتماد به آن‌ها ممکن است سلامتی خودمان را به خطر اندازد در حالی که شناخت کافی از محتویات واکسن‌های ساخت داخل کشور وجود دارد.
این متن بخش کوچکی از ویژگی‌های انواع واکسن‌ها و عملکرد وزارت بهداشت و درمان را در مورد همه گیری کرونا در ایران بازگو کرد. امید است توانسته باشیم باعث آگاهی بیشتر مردم شریف ایران در این زمینه شده باشیم.
علیرضا نجف دولابی - مسئول سابق علمی بسیج دانشجویی علوم پزشکی اصفهان
انتشار یادداشت‌های دانشجویی به معنای تأیید تمامی محتوای آن توسط «خبرگزاری دانشجو» نیست و صرفاً منعکس کننده نظرات گروه‌ها و فعالین دانشجویی است.