یک نگاه جامع به همه مشکلات ارائه درس «کارآموزی» / شغل من کجاست؟

گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو-زینب امیدی، این روز‌ها که شیب تند و تیز قیمت‌ها در نوسان غیر قابل باوری در حال تاختن است، نبود شغل در جامعه برای هر جوانی که با هزار امید و آرزو از جایی به اسم دانشگاه فارغ التحصیل می‌شود هم دوباره روی زبان‌ها افتاده. ما تقریبا به شنیدن این جمله تکراری و شاید حتی کلیشه‌ای شده «کار نیست» عادت کرده ایم که بعد از بروز هر مشکلی در جامعه عین یک دمل چرکین سرباز می‌زند. اما آیا تا به حال شده به علت نبود کار در جامعه فکر کنید؟ به اینکه دانشگاه در این قضیه چقدر سهم دارد و متقابلا جامعه، دولت و مسئولین چقدر؟

کارآموزی و رویای اشتغال پس از آن
دانشگاه با راه اندازی واحد درسی به اسم کارآموزی تلاش کرد تا سهم خود را در زمینه سازی اشتغال دانشجویان ادا کند؛ در واقع کارآموزی در دانشگاه از آن واحد‌های درسی بود که برای سر و سامان دادن به اوضاع کار دانشجویان بعد از فارغ التحصیلی آمد، اما حال با گذشت سال‌ها از راه اندازی این واحد درسی به بررسی و ارزیابی عملکرد آن در این گزارش پرداخته ایم.

کسانی که می‌خواهند اطلاعات بیشتری در خصوص کارآموزی و قوانین آن بدانند و این گزارش را دنبال کنند، به لینک زیر مراجعه نمایند.
بیشتر بخوانید

در واقع ایده کارآموزی برای اولین بار در قالب طرحی از سوی وزارت کار جهت ایجاد اشتغال برای تحصیلکردگان مطرح شد، که به موجب آن کارگاه‌ها اقدام به پذیرش نیروی کار تحصیلکرده با پرداخت حقوقی معادل یک سوم حداقل دستمزد وزارت کار می‌کنند و پس از پایان دوره کار ورزی درباره استخدام آن‌ها تصمیم گرفته می‌شود و البته کارفرما تعهدی هم در قبال استخدام آن‌ها نخواهد داشت.

بررسی‌های خبرنگار خبرگزاری دانشجو از درس کارآموزی در دانشگاه‌ها نشان داد اهمیت نمره این واحد درسی، بی توجهی مسئولان دانشگاه و عدم نظارت درست بر روی خروجی و پایبند نبودن شرکت‌های ارائه کننده واحد درسی در ارائه آموزش‌های لازم به دانشجو؛ سه ضلعی را تشکیل داده است که موجب شده اتفاق خیلی مثبتی در این واحد درسی رخ ندهد.

 

ضلع اول: دانشجو
در بررسی این سه ضلع نخست به نحوه نمره دادن این واحد درسی و نظر دانشجویان در این خصوص می‌پردازیم. مشاهدات کلی حاکی از آن است که در حال حاضر بسیاری از دانشجویان، برگه این واحد درسی را به کارگاه‌ها و کارخانه‌هایی که آشنا داشته باشند ارائه می‌کنند و بدون اینکه این دوره‌ها را بگذرانند با برگه کاملی شامل ساعات حضور و نحوه عملکردشان در مجموعه، پیش استاد رفته و نمره می‌گیرند. از این رو به سراغ دانشجویانی رفتیم که هرکدام به نوعی با این واحد درسی کارورزی سر و کار دارند تا دیدگاه‌های آن‌ها را در این باره بررسی کنیم.

هیچ نظارتی بر این واحد درسی وجود نداشت
یکی از دانشجویان رشته عمران در این باره گفت: «کارورزی در دوران دانشجویی برای من هیچ سودی نداشت. ما فقط شهریه این واحد را پرداخت کردیم، اما در کارورزی شرکت نکردیم. تنها کاری که برای کسب نمره انجام دادیم این بود که فرم‌ها را آخر ترم به پدر یکی از دانشجویان که کارخانه دار بود سپردیم، ساعت هایش را برایمان پر کرد و مهر و امضا کرد. هیچ نظارتی بر این واحد درسی وجود نداشت و حتی استاد هم از نحوه کارورزی ما مطلع نبود فقط آخر ترم برگه را برایش ایمیل کردیم و نمره بالایی به ما داد.»

به کارورزی که می‌رویم یک دانشجوی صفر هستیم!
اما پای حرف دانشجویان روزانه یکی از دانشگاه‌های سراسری در رشته عمران که نشستیم عنوان کرد: «این واحد درسی برای رشته ما که در آینده شغلی باید عملی کار کنیم بسیار مهم است. اما مسئله‌ای که وجود دارد این است که دانشجویانی امثال من همیشه دچار این ابهام هستیم که اگر ما باید عملی کار کنیم پس چرا این تعداد زیاد واحد تئوری را می‌گذارنیم و در آخر که به کارورزی می‌رویم یک دانشجوی صفر هستیم که هیچ از کار عملی نمی‌داند و تنها جایی که دانشمان به کار می‌آید زمانی است که در کارورزی کارفرما از ما توقع یک سری اطلاعات را دارد و ما به آن واقف است. کارورزی این رشته برای ما کاملا به صورت جدی اجرا می‌شود و در واقع دروازه‌ای به سوی بازار کار برای آینده‌مان محسوب می‌گردد.»

یکی دیگر از دانشجویان روزانه دانشگاه سراسری در رشته روانشناسی بالینی از فواید کارورزی دانشجویان وزارت بهداشت تعریف می‌کند و می‌گوید: «دانشجویان وزارت بهداشت در رشته روانشناسی بالینی واحد‌های کارورزی را در بیمارستان می‌گذرانند و در واقع بخشی از کلاس‌های آن‌ها در بیمارستان است که این امر برایشان بسیار مؤثر و پرفایده است، از این جهت که موجب می‌شود تا خیلی از مباحث را به صورت تجربی فرا بگیرند و در آن مهارت پیدا کنند.

این دانشجو اضافه کرد: همچنین برای ورود به بازار کار این دانشجویان از جذب حداکثری برخوردارند چرا که تجربه کافی را دارا هستند، اما نسبت به دانشجویانی که زیرنظر وزارت علوم این رشته را می‌گذارنند و کارورزی ندارند سطح علمی و کار تحقیقی آن‌ها پایین‌تر است.»

 

ضلع دوم: مسئولان دانشگاه
برای رسیدن به پاسخ این سوالات به سراغ مسئولان دانشگاه‌ها رفتیم تا علت بروز این بی میلی و کم رغبتی از جانب دانشجویان و از طرفی بی تفاوتی دانشگاه‌ها بر نظارت خروجی کار دانشجویان را دریابیم.

این واحد درسی از مسیر اصلی خود منحرف شده است
واحدی، معاون آموزشی دانشگاه علم و صنعت در همین خصوص به خبرنگار ما می‌گوید: «واحد کارآموزی موضوعی بوده که با هدف گذاری خوبی انتخاب شده، ولی متاسفانه به دلیل مشکلاتی که سر راه کارآموزی است آن گونه که باید و شاید از آن استفاده نمی‌شود. یکی از دلایل مشکلات در این واحد آموزشی افزایش بی رویه دانشجویان در دوره کارشناسی در دانشگاه‌های مختلف دولتی و غیر دولتی است و همین امر باعث شده اولا فرصت‌هایی که برای واحد کارآموزی در کارخانجات، کارگاه‌ها و محیط‌های تحقیقاتی وجود داشته محدود شود، اما در مقابل تعداد دانشجویان زیاد است؛ بنابراین همه دانشجویان نمی‌توانند از این کارگاه‌ها استفاده کنند و بعضا ممکن است به جا‌هایی مراجعه کنند که خیلی هم مناسب نباشد.

وی افزود: کاری که در دانشگاه علم و صنعت انجام شده تا این واحد جدی‌تر گرفته شود این است که با مراکزی صحبت شده و ظرفیت‌هایی برای دانشجویان ایجاد شده مانند نیروگاه ها، شرکت‌های بزرگ، کارخانجات تفاهم نامه اضافه شده که برای این دانشجویان ظرفیت ویژه ایجاد کنند و همچنین نظارت را به شکل جدی تری اعمال می‌کنیم. از دانشجویان گزارش کار برای اساتید می‌گیریم که مجموعه این عوامل باعث می‌شود نمره‌ای برای دانشجو در این واحد اعمال شود.»

حسینی معاون آموزشی دانشگاه تهران نیز با معاون آموزشی علم وصنعت بر سر اینکه کثرت جمعیت دانشجویان موجب شده، بدنه دانشگاه و صنعت نتواند پاسخگوی این حجم از متقاضی را داشته باشد، هم‌نظر است.

حسینی می‌گوید: «کارآموزی به عنوان یک دوره مهم آموزشی است و اگر ایرادی وجود دارد دلیل نمی‌شود تا صورت مسئله را پاک کنیم. در حال حاضر در بعضی از حوزه‌ها مثل حوزه‌های تجربی در دانشکده‌های دانشگاه‌های تهران مثل دامپزشکی یا آنچه که در وزارت بهداشت انجام می‌گیرد به این گونه است که کارآموزی و کارورزی به عنوان یک بخش مهم دوره آموزشی که موضوع مورد توجه و پراهمیت می‌باشد مطرح است، ولی در حوزه‌های فنی به دلیل ملاحظاتی که گاهی در صنعت ایجاد می‌شود و آن تمهیدات لازم فراهم نشده است ممکن است قصوری رخ دهد.

وی افزود: در گذشته برای ایجاد جذابیت در بخش کاروزی و کارآموزی برای دانشجویان تدابیری اندیشیده می‌شد که فرد علاوه بر اینکه از نظر علمی و درسی در این دوره طرح خود را می‌گذراند از نظر مالی نیز مبلغی برای او کنار گذاشته می‌شد به همین دلیل دانشجویانی که در این دوره طرح را می‌گذراندند خود را به اجرای آن متعهدتر می‌دیدند.»

 

آموزش ویژه برای ورود به بازار کار
البته ناگفته نماند که در مقابل دانشگاه‌هایی که کارآموزی را به چشم یک واحد درسی آینده ساز برای جوانان نمی‌بینند، هستند دانشگاه‌هایی که در تب و تاب هر چه بیشتر جذاب کردن آن هستند. برای نمونه ما به سراغ دانشگاه صنعتی شریف رفتیم، دانشگاهی که این روز‌ها با اجرای طرح «کاروژه» درصدد جذب بیشتر دانشجویان به این واحد درسی است.

محمدعلی امینی، مسئول سابق واحد علمی بسیج دانشجویی این دانشگاه در خصوص جزئیات این طرح به می‌گوید: «از مشکلات این واحد درسی این است که دانشجویان در کارگاه‌هایی که آشنایی داشته باشند برگه واحد را ارائه می‌کنند و بدون اینکه این دوره‌ها را بگذرانند نمره آن را از استاد می‌گیرن. دانشجویان نیز مایل نیستند که این زمان را در دانشگاه‌ها بگذرانند، چون هم دانشجو و هم صنعت تمایلی به پیشرفت در این واحد آموزشی ندارند.

وی ادامه داد: در دانشگاه شریف برای اینکه بخواهیم این مسئله را حل کنیم راه حلی ارائه دادیم که هم منافع شرکت‌ها را در نظر داشته باشیم و هم دانشجویان بتوانند در این دوره‌ها مهارت آموزی داشته باشند. با تعدادی از شرکت‌های دانش بنیان و صنعتی که مورد تایید بودند صحبت شده هماهنگی‌ها انجام شده و کار دانشجویانی که قرار است واحد کارآموزی در این مراکز بگذارنند مشخص شده است.

امینی اضافه کرد: در مراحل انجام کارآموزی ابتدا آموزش‌های لازم به دانشجو داده می‌شود و پس از آموزش لازم، فعالیت دانشجویان آغاز شده و دانشجو از اینکه می‌بیند فعالیت مفید در این شرکت‌ها و مراکز دارد انگیزه دانشجو بیشتر می‌شود و تمایل‌شان برای حضور مستقیم در محیط کارآموزی بیشتر شده است.

مسئول سابق واحد علمی بسیج دانشجویی دانشگاه شریف ادامه داد: در سه دانشکده برق، مهندسی شیمی و مواد این کار را راه اندازی کردیم که در دانشکده برق بیشترین تقاضا را داشتیم. با دانشجویانی که ثبت نام کردند مصاحبه انجام گرفت با توجه به توانمندی‌هایی که داشتند به شرکت‌ها معرفی شدند. همچنین افرادی پیگیر مسائل کارآموزی و نظارت این دانشجویان هستند. این طرح اولین دوره آن امسال در حال برگزاری است و به حالت آزمایشی است. اگر پاسخ مثبت و انگیزه دانشجویان را داشته باشیم این طرح به صورت گسترده‌تر برگزار می‌گردد و ظرفیت‌ها نیز اضافه خواهد شد. دانشکده‌ها نیز اضافه می‌شوند و دانشجویانی نیز که بخواهند مهارتی را یاد بگیرند می‌توانیم به شرکت‌ها معرفی کنیم.»

 

ضلع سوم: صنعت و کارخانه‌ها
در صحبت‌هایی که با مسئولان دانشگاه‌ها داشتیم انگشت خرده گیری به سمت صنعت و کارخانه‌ها نیز روانه بود چرا که از نظر آن‌ها صنعت نیز تمایلی به وقت گذاشتن برای این واحد آموزشی و آموزش دانشجویان ندارد.
واحدی معاون آموزشی دانشگاه علم و صنعت از جمله کسانی بود که در صحبت هایش معتقد بود محیط‌هایی که دانشجویان را به عنوان کارآموز می‌گیرند نگاه خیلی مثبتی به فرآیند کارآموزی و حضور دانشجویان و اینکه می‌تواند آورده‌ای برای آن‌ها داشته باشد، ندارند. واقعیت این است که کارگاه‌ها و محیط‌هایی که کارآموز به آن‌ها معرفی می‌شود خیلی انرژی و وقت برای کارآموز نمی‌گذارند و پیگیری امور انجام نمی‌شود و در دانشگاه‌ها نیز علی‌رغم اینکه سرپرست کارآموزی گذاشته می‌شود نظارت بر انجام واحد کارآموزی وجود ندارد و دانشگاه‌ها نیز این نظارت را به دلیل کمبود مسائل مالی و بودجه‌ای نمی‌توانند به خوبی انجام دهند.

چرا؟ واقعا چرا؟
آنچه از گفته‌های دانشجویانی که درگیر واحد‌های کارورزی هستند برمی‌آید مؤید چند نکته است، یکی اینکه این درس اگر واقعا برای مهارت آموزی عملی طراحی شده، پس چرا با دقت و نظارت کافی در دانشگاه‌ها اجرا نمی‌شود و با پول و فرم پرکردن به راحتی گذرانده می‌شود؟ دوم اینکه داشتن این واحد از نظری بسیار خوب است اگر درست اجرا شود؛ اما باید از وجوه دیگر نیز به این امر نگاه شود که آیا هرسال برای تمام دانشجویان فارغ التحصیل در رشته خودشان شغل هست و آیا همه آن‌ها در همان رشته و کارورزی جذب به کار می‌شوند که این واحد را برای آن‌ها ضرورتی غیر اجتناب دانسته‌اند؟

نتایج دو نظرسنجی...
خبرگزاری دانشجو برای رسیدن به این سوالات، دو نظرسنجی را در کانال رسمی خود برای دانشجویان قرار داد که نتایج آن، بر روی بررسی‌های این گزارش صحه گذاشت. نظرسنجی اول با این سوال مطرح شده بود که «آیا به نظر شما درس کارآموزی مفید و کاربردی است؟» ۶۴% دانشجویان به این سوال پاسخ بله داده بودند و ۳۶% پاسخ خیر.
این نشان می‌دهد دانشجویان با توجه به شرایط فعلی جامعه و نبود شغل برای هر فارغ التحصیل دانشگاهی، نسبت به گذراندن واحد درسی کارآموزی نگاه مثبتی دارند و آن را روزنه امیدی برای آینده می‌دانند.

اما در نظرسنجی دوم پاسخ دانشجویان کار را پیچیده‌تر می‌کند. ۵۲% آن‌ها در پاسخ به سوال نظرسنجی دوم مبنی بر اینکه «چند درصد از ساعات تعیین شده برای درس کارآموزی را واقعا به کارآموزی گذرانده اید؟» گزینه زیر ۱۰ درصد را انتخب کرده اند که بیشترین آمار نظرسنجی را به خود اختصاص داده است. نتیجه‌ای که در گفت وگو با دانشجویان نیز کاملا مشهود بود و نشان‌دهنده اهمیت پایین این درس برای دانشجویان و اهتمام اندک دانشگاه‌ها نسبت به این درس است.  به نظر می‌رسد کارآموزی، در «ایده» یک طرح موفق و دلپذیر برای دانشجویان است. اما ریشه مشکلات ارائه و تدریس این واحد درسی را در «عمل» باید جستجو کرد. در جایی میان دانشگاه و صنعت.