پرونده ویژه | ارتباط صنعت و دانشگاه
گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو- سینا احدیان؛ در عصر کنونی ارتباط صنعت و دانشگاه یک پیوند ناگسستنی و قهری تلقی می‌شود. پیشرفت صنعت در هر کشوری وابسته به علوم دانشگاهی است از طرف مقابل بسیاری از رشته‌های دانشگاهی به منظور بهره‌برداری از علوم، کاربردی کردن آن و تولید ثروت به فضای صنعت نیاز دارند. در واقع می‌توان گفت پیشرفت اقتصادی، صنعتی و علمی و به طور کلی توسعه کشور مستلزم برقراری رابطه نزدیک و همگرا بین صنعت و دانشگاه است.
مسائل رفع وابستگی به فروش نفت و همچنین کشورهای بیگانه به ویژه با توجه به شرایط تحریم‌های اقتصادی اهمیت ارتباط بین بخش صنعت و دانشگاه را دو چندان کرده است.
مقام معظم رهبری نیز همواره همانند جلسه اخیر خود با نخبگان به لزوم ارتقاء این ارتباط در سال‌های مختلف تاکید داشته‌اند.
به همین منظور با دکتر جمال ارغوانی هادی؛ سرپرست مرکز کارگاه های آموزشی دانشگاه صنعتی شریف و دانشيار دانشکده مهندسی مکانيک این دانشگاه گفتگو کردیم.
اهمیت ارتباط متقابل بین صنعت و دانشگاه را چه می‌دانید؟ به نظر شما چرا این ارتباط از جایگاه قابل قبولی برخوردار نیست؟
موضوع ارتباط صنعت و دانشگاه از آن دسته مسائلی است که ذاتا خوب است و انتظار می رود بدون دخالت عنصر سوم، به طور خودبخودی رخ دهد.
عدم ارتباط مناسب بین این دو بخش مهم کشور نشان می‌دهد یک سری از پیش فرض ها اشتباه است. اگر واقعا دانشگاه علم نافذی تولید می کند و صنعت هم قابلیت استفاده و درآمدزایی از آن را دارد، اين ارتباط قائدتا باید به خودی خود رخ دهد اما در حقیقت اینگونه نیست.
دانشگاه و صنعت در بستر جامعه فعالیت می‌کنند لذا به نظرم این بستر جهت برقراری این ارتباط فراهم نیست، به عبارت دیگر مشکل نه از دانشگاه است و نه از صنعت، بلکه مشکل از وضعیت اقتصاد و تولید در کشور است. قوانین و مقررات کشور به گونه ای است که مناسب کسب و کارهای تولیدی نیست. یک تولیدی با آنچنان مشکلات و موانعی مواجه می شود که عملا قوانین و مقررات دست و پا گیر به وی سیگنال می دهند که چرا تولید می کنی و باید به دنبال خرید و فروش و واردات باشی!
به نظر من هدف اصلی ارتباط صنعت و دانشگاه در نهايت تولید و ايجاد ثروت در کشور است و تا زمانی که در مبحث تولید مشکلات اساسی داریم ارتباط موثری بین دانشگاه و صنعت شکل نمی گیرد. اگر شرایط مناسب باشد عقل سلیم حکم می کند که به طور طبیعی صنعت با استفاده از علم و تکنولوژی دانشگاه تولید و کسب ثروت و منفعت کند.
بُعد دیگر ضعف این ارتباط به دانشگاه برمی گردد، در مواردی دانشگاه نمی تواند چیزی را ارائه نماید که صنعت برای بهره برداری اقتصادی به آن نیاز دارد.
دانشگاه ها در سراسر دنیا چندین وظیفه دارند، یکی از این وظایف انجام تحقیقات بنیادی و علوم پایه است که این علوم از جنسی است که معمولا بخش خصوصی و صنعتی تمایلی برای هزينه کردن و حمايت از آن ندارند اما اگر دولت ها روی این علوم سرمایه گذاری کنند می تواند در آینده موجبات پیشرفت و رفاه جامعه را فراهم نماید.
ما در تحقیقات پایه دانشگاهی در سطح بالایی قرار داریم اما متاسفانه سرمایه گذار یا بهره برداری وجود ندارد. بسیاری از صنایع اصلی و بزرگ کشور دولتی و شبه دولتی است لذا انگیزه ای برای سرمایه گذاری های بلند مدت ندارند؛ البته اگر این علوم بنیادی مصرف داخلی هم نشود قابل فروش به سایر کشورها است اما به چند دلیل ازجمله تحریم و ضعف در ارتباط با سایر کشورها از این گزینه هم استفاده نمی شود.
درضمن اغلب تحقیقات پایه ای تحقیقات دسته دوم است چرا که تحقیقات دسته اول به امکانات و منابع مالی بیشتری نیاز دارد که تاکنون اقبالی به آن نشان داده نشده است.
بنابراین فقط تحقیقات کاربردی باقی می ماند که مد نظر بخش صنعت است. مجموعه تحقیقات کاربردی باید سودده باشد اما همانطور که عرض کردم در بستری که فعالیت تولیدی محکوم به شکست است صنعت و دانشگاه هر دو ناراضی خواهند بود. از طرفی ماهیت صنعت ما مصرف‌گرا است و تکنولوژی را خریداری و وارد می‌کند و خیلی به سراغ دانشگاه نمی آید. شاید به این دلیل باشد که صنعت نسبتا دولتی ما به مانند یک بچه پولدار همواره از پول نفت ارتزاق می کند و برایش مهم نیست. در شرایط کنونی تحریم و با جهش نرخ ارز صنعت گر متوجه شده است که دیگر مثل سابق نیست و نمی تواند از نظر تکنولوژی وابسته به فروشندگان خارجی باشد. در مواقعی که صنعت به دانشگاه مراجعه کرده است دانشگاه خدمات شایانی به آن ارائه کرده است.
مشکلی که در این ارتباط وجود دارد این است که صنعت نیاز فوری دارد، در حالی که دانشگاه یک پتانسیل بالقوه و نزدیک به بالفعل دارد و بسیاری از تحقیقات کاربردی و دست یابی به تکنولوژی زمان بر است.
برای اینکه ارتباط صنعت و دانشگاه شکل بگیرد باید بسیاری از قوانین کشور بازنگری شود و شرایط را برای کسب و کارهای تولیدی مهیا کند. همچنین بی ثباتی اقتصادی برای تولید یک سم مهلک است و باید برای آن چاره ای بیاندیشند.
نباید موقعیت در کشور بگونه ای باشد که صنعت گر و یا محقق دانشگاه احساس کند که اگر همین مقدار تلاش و انرژی را در یک کشور خارجی به کار بگیرد چند برابر منفعت کسب می کند.
به نظر من حمایت از شرکت های دانش بنیان خود نشان دهنده وجود يک اشکال بزرگ است اصلا این خود نشان می دهد که کشور به لحاظ صنعتی و اقتصادی مریض است چرا که اگر اینگونه نبود یک شرکت دانش بنیان نه تنها نياز به حمایت نداشت بلکه می توانست با پرداخت ماليات به اقتصاد کشور کمک قابل توجهی نمايد. اگر بسترهای اقتصادی و فضای کسب و کار درست باشد به حکم منطق، علم و تکنولوژی تولید ثروت می کند.
شرکت های دولتی به دلیل لختی و بی انگیزگی نمی توانند نقش خود را در صنعتی کردن کشور و دستیابی به تکنولوژی ایفا کنند لذا کشور باید هر چه زودتر به سمت خصوصی سازی بخش های اقتصادی و صنعتی حرکت کند.
آیا در صنایع بزرگ و اصلی کشور که سرمایه های فراوان و قراردادهای چندین هزار میلیاردی منعقد می شود هم تمایلی به ارتباط با دانشگاه وجود ندارد؟ برای مثال آیا خدماتی که قرار بود توسط شرکت توتال در کشور ارائه شود، به وسیله ظرفیت علمی دانشگاه ها و شرکت های داخلی قابل انجام نیست؟
علمی که می گویند دانشگاه‌های ما ندارند و فقط غربی ها دارند، بخشی از آن قابل آموزش است، بخشی نیز علم تجربی و مهارت های بدست آمده از آزمون و خطا در طی زمان است. دانشگاه‌های ما فاقد قسمت دوم هستند چرا که غالبا صنعت به دانشگاه فضای انجام فعالیت نداده است.
شرکت توتال چندين دهه است که در حوزه انرژی نه تنها تحقیقات آکادمیک می کند بلکه فعالیت های میدانی و اطلاعات تجربی دارد. اگر به دانشگاه های ما دسترسی به اطلاعات حاصل از فعالیت میدانی به همراه مقداری زمان داده شود بدون شک توانایی رسیدن به هر تکنولوژی ای که دنیا رسیده است را خواهیم داشت.
شما به عنوان یک محقق در زندگی شخصی خود و به عنوان استاد و سرپرست مرکز کارگاههای آموزشی در دانشگاه صنعتی شریف در خصوص بهره گیری از علوم و دانش در بخش صنعت چه اقداماتی انجام داده اید؟
اگر از کارهای کوچک صرف نظر کنیم، می توان گفت در 3 حوزه ای که شامل تحریم ها هم شده کارهای بزرگی انجام شد. در بحث فناوری غشایی کار خوبی انجام شد، در صنایع پیشرفته استراتژیک هم یک کار بزرگ از طرف دانشگاه به بخش صنعت تحویل داده شد.
در حوزه نفت که شرکت های خارجی یکی یکی با ایران قطع همکاری کردند، چاه های نفتی به تعمیرات تخصصی نیاز داشتند، شرکت های داخلی هم برای انجام تعمیرات به ابزارهای خاصی نیاز داشتند که فقط در اختیار همان شرکت های خارجی بود.
برای تحقیقات و ساخت این تجهیزات یک تیم 30 نفره با تحصیلات عالی به مدت 3 سال کار کرد و به نتیجه رسید. صنعت‌گر و تولید کننده ما امروز به حمایت نیاز ندارد به این شرط که فضای کسب و کار و تولید مناسب باشد و موانع و قوانین دست و پا گیر از سر راه برداشته شود و ثبات در اقتصاد برقرار گردد.
اگر شرایطی که گفتید فراهم شود، در آن صورت از چه طریقی می توان ارتباط بین دانشگاه و صنعت را تقویت کرد؟
به نظرم در دو جهت انجام می شود. یک سری پژوهش های کاربردی و حتی پایه ای از طرف صنعت به دانشگاه سفارش داده می شود و در پاره ای از موارد دانشگاه تحقیقات بنیادی خود را به صنعت و البته صنایع بزرگ دولتی ارائه می کند.
باز هم تاکید می کنم این ها به طور طبیعی انجام می شود، اگر یک خاک حاصلخیز، بذر و آب کافی داشته باشید محصول شما رشد می کند ولی اگر خاک مناسب کشت نباشد نمی توانید با دستکاری بذر و آب، ضعف خاک را جبران کنید لذا اگر بستر برای صنایع تولیدی فراهم شود ارتباط بین دانشگاه و صنعت به شکل اتوماتیک شکل می گیرد.
به نظر شما آیا تقویت ارتباط صنعت و دانشگاه و کارایی بیشتر علوم آکادمیک می‌تواند از خروج نخبگان جلوگیری کند؟
مهاجرت متخصصان از سه جهت رخ می دهد؛ این افراد به عنوان متخصص، عدم رضایت درونی از کارها دارند و احساس می کنند کارهایی می‌شود کرد اما اینجا شرایط انجام آن ها مهیا نیست، بعد دیگر این است که احساس می کنند رشد اینجا رشد مناسبی نیست و در کشورهای پیشرفته می توانند رشد بیشتری را بدست آورند و بعضا هم مسائل سیاسی، اقتصادی و اجتماعی دلیل مهاجرت است.
اگر بسترها و شرایط بهبود یابد هیچ متخصصی دوست ندارد کشور خود را ترک و در غربت زندگی کند. دانشگاه های ما مراحل رشد خود را یکی پس از دیگری طی کرده اند. پیش از این نیاز بود که در حوزه پژوهش ورود کنیم و مقالات گسترده تهیه نماییم اما امروز نیاز است دانشگاه به مرحله کاربردی کردن علوم وارد شود و علاوه بر رفع نیازهای کشور، تولید ثروت و ارزش افزوده اقتصادی کند.
نمی گویم ما دانشگاهیان بلکه ما مردم ایران آنقدر توانمندی و استعداد داریم که می توانیم به سرعت رشد و پیشرفت کنیم و به هر چیزی که دیگران دست یافته اند برسیم و صرفا به تنظیم قوانین درست و امروزی و سهولت در فضای کسب و کار نیاز داریم.
در یک پروژه مهم که زمان هم برای ما بسیار حائز اهمیت بود و چند استاد دانشگاه تا نیمه های شب روی آن کار می‌کردند، ترخیص یک ماده اولیه برای انجام تحقیق از گمرک کشور 5 ماه زمان ما را تلف کرد، لذا اگر قوانین مزاحم و مراحل اضافی بروکراسی در کشور حذف شود ارتباط صنعت و دانشگاه به دنبال تقویت تولید، خود به خود ارتقاء خواهد یافت.
ارسال نظرات