براتی: دولت انگیزه، دانش و اراده مقابله با تحریم‌ها را ندارد/ رفتن امید‌ها به سمت بایدن

به گزارش خبرنگار دانشگاه خبرگزاری دانشجو، مسعود براتی کارشناس حوزه تحریم در نشست اقتصاد و نوآوری ایران در دوره تحریم که به همت انجمن اسلامی دانشجویان مستقل دانشکده مدیریت دانشگاه تهران برگزار شد، گفت: تحریم به عنوان اصلیترین ابزار سیاست خارجی دولت آمریکا علیه ایران استفاده میشود. آمریکایی‌ها برای اثرگذاری تحریمها، کار‌های مطالعاتی و دانشی زیادی انجام دادند و این کار‌ها به صورت مستمر در حال انجام است. همان طور که میبینید تحریم‌های ۱۵ سال گذشته نسبت به تحریم‌هایی که از اول انقلاب اسلامی داشتیم کاملا متفاوت است و این موضوع به دلیل تمرکزی است که آمریکایی‌ها برای اثرگذاری تحریم در حوزه دانشی و عملیاتی داشته‌اند.

وی گفت: تحریم یک ابزاری است که در میان مدت (۳ الی ۴ سال) میتواند به صورت مؤثر اعمال شود. به دلیل این که نگهداشت ساختمان تحریم برای تحریمکننده بسیار سخت بوده و هزینه زیادی در پی دارد. به همین دلیل از تحریم در یک بسامد زمانی خاص استفاده می‌شود.

براتی افزود: سیاست آمریکا این است که یک کشور را تحریم می‌کنند و سپس تلاش می‌کنند در این بازه زمانی ۳ الی ۴ ساله به توفیقات سیاسی مورد نظر دست پیدا کنند و بعد تحریم در مسیر کم رنگ شدن قرار میگیرد. در ادامه آمریکایی‌ها مجددا فشار‌های ناشی از تحریم را به پیک میرسانند تا مجددا به دستاورد سیاسی دست پیدا کنند و این دور باطل برای کشور تحریمشده تکرار میشود تا آن کشور از پا بیفتد. هدف از نوسانات تحریمی جلوگیری از اصلاح ساختاری در اقتصاد برای مقابله با تحریمهاست.

این کارشناس حوزه تحریم اظهار داشت: اگر توجه کنید الان دوباره تحریم رو به کم رنگ شدن است مگر این که مجددا آمریکایی‌ها پیک بعدی تحریم را بر ما اعمال کنند. تحریم بیشتر از این که خودش قدرت داشته باشد، روی گسل‌های اقتصادی کشور سوار میشود و هدفگیری گسل‌های داخلی را با دقت انجام میدهد. اگر گسل داخلی انرژی داشته باشد تخلیه میشود و فشار بسیار زیادی در نتیجه این اقدام به اقتصاد کشور وارد میشود و اگر این گسل پر انرژی نباشد، تخلی‌های نیز صورت نمی‌گیرد.

وی افزود: اجازه دهید با ذکر یک مثال این موضوع را توضیح دهم؛ در دی ماه ۹۶ شبکه صرافی‌های ایران در کشور امارات ضربه خورد که این موضوع ناشی از اعمال قانون کاتسا و تاسیس مرکز هدفگیری تأمین مالی تروریست در عربستان بود. البته افرادی که از داخل اطلاعات شبکه صرافی ما را لو داده بودند، در وارد شدن ضربه به شبکه صرافی ایران نقش داشتند.

براتی گفت: در این بین هر چند ضربه وارده به شبکه صرافی ایران خیلی جدی نبود، اما این فشار ناشی از تحریم بر یک گسل پر انرژی بر اقتصاد ایران سوار شد. در زمان بروز این اتفاق، حجم نقدینگی سرسام‌آوری توسط نظام بانکی ما خلق شده بود و از ۵۰۰ هزار میلیارد تومان به ۱۸۰۰ هزار میلیارد تومان رسیده بود. در نتیجه با اعمال یک محرک تحریمی، یک انفجار بزرگ در اقتصاد ایران ناشی از گسل به وجود آمده از خلق نقدینگی رخ داد.

این کارشناس حوزه تحریم گفت:، اما شما اتفاق دی ماه ۹۶ را با خرداد ماه ۹۸ مقایسه کنید که در این دوره بانک مرکزی ایران پس از خروج آمریکا از برجام، تحریم تروریستی میشود. ضربه این تحریم نسبت به تحریم سال ۹۶ بزرگتر بود، اما بر روی گسلی سوار شده بود که انرژی زیادی نداشت، در نتیجه انفجاری در اقتصاد کشور رخ نداد. این موضوع نشان میدهد که تحریم یک محرک است و بر روی گسل‌های اقتصادی کشور سوار میشود و به خودی خود انرژی ندارد.

وی گفت: یکی از نقص‌های جدی ما این است که علی رغم این که مهمترین مورد اعمال تحریم‌های آمریکا بودیم، کمترین کار دانشی را نیز در حوزه تحریم انجام دادیم که این موضوع خودش را در توافق برجام به خوبی نشان داد. در این توافق، دولتمردان ما اصلاً متوجه نشدند که چه چیزی را باید از طرف مقابل بگیرند و مابهازای آن چه چیزی را باید بدهند، در نتیجه وقتی شناختی از تحریم‌ها نداشتند، با ساده‌انگاری فکر میکردند تحریم‌ها برداشته میشود و با این فکر خام جلو رفتند.

براتی گفت: علی رغم این که ما باید تحریم را بشناسیم، اما تمرکز بر حل چالش گسل‌های اقتصادی کشور در اولویت بالاتری قرار دارد. یکی از این گسل‌ها به نظام بانکی ما برمیگردد. نظام بانکی ایران اگر اصلاح نشود، بدون تعارف ما ضربه بعدی را نیز خواهیم خورد. در سال‌های ۹۷ و ۹۸ انرژی نقدینگی تخلیه شد و اگر نظام بانکی کشور در دوره فعلی که تحریم‌ها کمرنگتر شده است اصلاح نشود، ظرف دو سال آینده باید آماده انفجار بعدی در اقتصاد ایران باشیم.

این کارشناس حوزه تحریم تاکید کرد: در همین یک سال گذشته حجم خلق نقدینگی که به واسطه کسری بودجه دولت و عملیات بانکی ایجاد شده است، اعداد عجیب و غریبی است. در نتیجه آمریکا دوباره با یک طراحی جدید برای فعال کردن این گسل وارد عمل میشود. در این بین یک سری الگو‌های تکراری مثل محدود کردن فروش نفت ایران و محدود کردن دسترسی ایران به منابع ارزی محرک‌های قویای برای انفجار بعدی ایجاد میکند.

 

وی اظهار داشت: اگر شما در طول این مدت تولید داخل را تقویت نکنید، این ضربه کاریتر خواهد بود، لذا ما برای خنثی سازی تحریم باید نقاط ضعف داخلی را برطرف کنیم که بحث اقتصاد مقاومتی ناظر بر همین موضوع توسط مقام معظم رهبری بیان شده است. اگر در جنگ اقتصادی ضعف خود را برطرف نکنید دشمن حتماً به شما آسیب میزند.

 

ضعف مدیریت دولت در تحریم‌ها
مسعود براتی کارشناس حوزه تحریم گفت: در بخش اول صحبتهایم به دو عامل تحریم و گسل‌های اقتصادی اشاره کردم، اما در اینجا باید به یک عامل دیگر نیز اشاره کنم که آن مدیریت مسئولان دولتی است. در دوران قبلی تحریم واقعا تجربه کافی برای مقابله با آن وجود نداشت و تحریم‌های فلج کننده پارادایم جدیدی بود که بعد از فتنه ۸۸ تشکیل شد و فضایی ضد ایرانی را در دنیا به وجود آورد.

وی ادامه داد: در این راستا آمریکا رسماً علیه اقتصاد ایران اعلام جنگ جهانی کرد، اما چرا جنگ جهانی؟ چون تمام نظام‌های بزرگ اقتصادی دنیا و بانک‌های جهانی با آمریکا همراه شدند و آمریکا قوانینی وضع کرد که اگر هر یک از مؤسسات مالی این تحریم‌ها را علیه ایران رعایت نکنند، جریمه‌های سنگین خواهند شد. اتفاقات برخی از بانک‌ها نیز دچار این جریمه‌ها شدند.

براتی گفت:، اما موضوع مدیریت نیز در مواجهه با تحریم‌ها خیلی مهم است. این که شما در تکانه‌های اقتصادی چه عکسل‌العملی داشته باشید به مدیریت برمی‌گردد و یک مدیریت مبتنی بر شناخت تحریم میتواند فشار ناشی از تحریم‌ها را نیز کاهش دهد و آن‌ها را به سمت بی اثر شدن سوق دهد، اما شما ببینید سال ۹۷ که ما تحریم شدیم بانک مرکزی ما چه اقداماتی انجام داده است.

 

به فنا رفتن ۲۰ میلیارد دلار از منابع ارزی با اقدام غلط بانک مرکزی
این کارشناس حوزه تحریم گفت: در حالی که با اعمال مجدد تحریم‌ها کشور دچار محدودیت ارزی شده، بانک مرکزی به جای آنکه از منابع ارزی خود صیانت کند تصمیم میگیرد که با عرضه فراوان ارز، بازار ارز را کنترل کند. با این اقدام غلط بانک مرکزی، حدود ۲۰ میلیارد دلار از منابع ارزی کشور به فنا رفت. این مدیریت ضعیف دقیقا در پازل تحریم‌های آمریکا بود و دیدیم که نتیج‌های جز خسران نداشت.

وی گفت: در سال ۹۷ که ترامپ از برجام خارج می‌شود، ما میدانیم که تحریم‌ها برمیگردد و یکی از مهمترین تحریم‌ها نیز مربوط به فروش نفت است. پس قطعا انتظار ما این است که تیم وزارت نفت برای این فضا آماده باشد، حال شما به انتصابات وزیر نفت در آن دوران نگاه کنید که چه افرادی مسؤول فروش نفت میشوند. افرادی که نه توانی دارند و نه تجربه کافی.

براتی گفت: نگاه اصلی دولت یازدهم و دوازدهم این بود که تحریم را نمیتوان خنثی کرد و چار‌های جز مذاکره نداریم. این یعنی دولت نه تحریم را میشناسد و نه جرأت و جسارت مقابله با آن را دارد. در نتیجه این تفکر ما در یک برهه زمانی روزانه کمتر از ۴۵ هزار بشکه نفت میفروختیم و اوضاع کشور واقعا فاجعه بود، اما آیا واقعا نمیتوانستیم کاری انجام دهیم؟ چرا! میتوانستیم.

این کارشناس حوزه تحریم گفت: بنده نمیدانم جناب مهندس قاسمی چقدر صلاح میدانند که در مورد این بحث‌ها صحبت کنیم، اما ما واقعا میتوانستیم صادرات نفت را افزایش دهیم، ولی عرضه و توان مدیریتی وجود نداشت.

وی ادامه داد: در مواجهه با یک تحریم بانکی اولین چیزی که به ذهن میرسد این است که کاری انجام شود که دیگر نیازی به نظام بانکی وجود نداشته باشد، پس ایران باید به سمت تهاتر نفت با کالا حرکت میکرد. این راه بدیهیترین و آسانترین راه بود، ولی از سال ۹۷ و بازگشت مجدد تحریم‌های نفتی تا همین سه ماه گذشته دولت اصلاً اقدامی برای تهاتر انجام نداد و هم اکنون با تأخیر زیاد و با فشار مجلس این کار در حال پیگیری است.

 

براتی گفت: در دوره قبلی تحریم‌ها تهاتر یکی از اقدامات اصلی برای دور زدن تحریم بود. در این دوران هم وزارت نفت، وزارت صمت و بانک مرکزی باید سازوکار تهاتر سیستماتیک را ایجاد میکردند. ولی متأسفانه وزارت نفت شانه خود را زیر بار این مسؤولیت قرار نمیدهد. وزارت نفت از نفت برای تهاتر استفاده نمیکند.

 

این کارشناس حوزه تحریم گفت: در حال حاضر دولت بیش از ۲۰۰ هزار میلیارد تومان به بخش خصوصی بدهکار است. در بودجه ۹۸ تصویب شد که هر بخش خصوصی که از دولت طلبکار است میتواند ما به ازای طلب خود، نفت خام تحویل بگیرد تا به این صورت در فروش نفت و کاهش بدهی‌های دولت نیز کمک شود، اما شما گزارش تفریغ بودجه سال ۹۸ را مطالعه کنید که نوشته است این حکم حتی یک ریال هم ما به ازای عملکردی نداشته است.

وی خاطر نشان کرد: سؤال این است آیا کسی نبود که بخواهد بدهی خود را با نفت تهاتر کند؟ من حداقل در چند نوبت مصاحبه از فرمانده قرارگاه خاتم الانبیاء را خواندهام که میگفت ما چندین بار تقاضا کردیم که به ازای طلب خود نفت تحویل بگیریم، ولی این تقاضا را رد کردهاند. یعنی معلوم میشود که وزارت نفت یا تمایل به فروش نفت ندارد و یا چابکی لازم را ندارد.

براتی گفت: دولت یازدهم و دوازدهم بر مبنای یک ایده کاملا شکست خورده حرکت کرد و قصد داشت مذاکره کند تا تحریم‌ها خنثی شود. این رویکرد اساسا خودمتناقض است، زیرا وقتی شما از خود ضعف نشان میدهید و حاضر میشوید به آمریکا امتیاز بدهید که تحریم‌ها را بردارد، در واقع به مؤثر بودن آن‌ها اعتراف کردهاید. حال آمریکا چرا باید این اسلحه خود را زمین بگذارد؟ معلوم است که این کار را نمیکند و تازه تحریم‌ها را جدیتر خواهد کرد، در نتیجه راهکار خنثی سازی تحریم‌ها در مذاکره نیست.

این کارشناس حوزه تحریم گفت: البته واقعا انتظاری هم از این دولت نیست، زیرا این دولت مانند یک بچه مثبت تا یک سال بعد از خروج آمریکا از برجام به تمامی تعهدات خود در قبال برجام پایبند بود. واقعا هر کسی این وضعیت را ببیند میخندد که چرا ایران یکطرفه در حال انجام تعهدات است در حالی که هیچ تحریمی لغو نشده است. مهمترین پشتوانه حقوق بین الملل اصل اقدام متقابل است، ولی حقوقدان‌های دولت این را نمیدانند.

 

در ادامه مسعود براتی کارشناس حوزه تحریم گفت: از زمانی که آقای رستم قاسمی در حوزه فروش نفت فعال شدند میزان فروش نفت ایران افزایش یافته است و الان بالای یک میلیون بشکه نفت میفروشیم. این موضوع نشان میدهد که اگر مدیریت معقولی کار را به دست بگیرد، مقابله با تحریم‌ها امکان پذیر است. اما نکته اصلی اینجاست که اگر ما نتوانیم فکری به حال وابستگی به درآمد‌های نفتی کنیم، سیکل معیوب اقتصاد کشور همچنان باقی خواهد ماند.

وی گفت: یک سیکل معیوب در کشور وجود دارد که ضد تولید و درونزایی است. در این سیکل شما نفت را میفروشید، وقتی نفت را فروختید پولش را میخواهید برای کشورداری هزینه کنید. برای تبدیل دلار‌های نفتی به ریال باید این دلار‌ها را به واردکنندگان بدهید و بدین صورت کشور دچار بیماری هلندی می‌شود. این چرخه معیوب از زمانی که نفت وارد اقتصاد کشور شد به طور جدی شکل گرفت.

براتی گفت: در این چرخه وقتی که شما واردات را تقویت می‌کنید چه اتفاقی میافتد؟ اولا تولید داخلی از مزیت خارج میشود و در حوزه‌هایی که می‌توان تولید داخل داشت این تولید پا نمی‌گیرد. ثانیاً شما یک طبقه بازرگان را در کشور تقویت می‌کنید که منفعتشان در تولید نیست، بلکه در واردات است و این طبق بازرگان آرام آرام بزرگ می‌شود، زیرا اعداد و ارقام واردات بسیار بزرگ است. وقتی این طبقه قوی میشود نامش میشود، اتاق بازرگانی و هنگامی که شما می‌خواهید به سمت تولید داخلی حرکت کنید می‌بینید که اتاق بازرگانی مانع اصلی این کار است.

این کارشناس حوزه تحریم گفت: بحث بنده یک بحث نهادی است؛ یعنی به دلیل این چرخه معیوب، نهاد‌هایی در فضای اقتصادی کشور ایجاد میشوند که مانع مقابله با تحریم‌های امریکا از طریق تقویت تولید داخل هستند. برجام از منظر اقتصاد سیاسی به شدت معنادار است. برجام به گون‌های تنظیم شد که شما نفت را بتوانید بفروشید، اما از درآمدهایش نتوانید آن طور که میخواهید استفاده کنید.

وی توضیح داد: یعنی طبق برجام کشور نمیتواند متناسب با سیاست‌های اقتصادی خود از این درآمد‌ها بهره ببرد. مثلاً شما میخواهید صنعت کشور را توسعه دهید و نیاز به تجهیزات سرمای‌های دارید، ولی برجام به راحتی اجازه واردات آن‌ها را نمیدهد، اما برای واردات کالا‌های مصرفی کاملا فضا را مهیا میکند.

براتی گفت: تحریم به خودی خود یک پدیده کوتاه مدت است، اما از منظر کلان و بلندمدت نظام سلطه دوست دارد که ایران اقتصادی وابسته داشته باشد و صرفا مصرف کننده باقی بماند. به همین دلیل حتی در برجام نیز بحث تداوم وابستگی ایران را جاگذاری کردند. ما برای خنثی سازی تحریم باید به سمت یک اقتصاد کاملا مستقل حرکت کنیم و به خودکفایی در حوزه‌های اصلی برسیم و با کشور‌های همسایه وابستگی متقابل ایجاد کنیم، اما برجام را به گون‌های تنظیم کردند که کشور را به سمت وابستگی بیشتر به قدرت‌های بزرگ سوق دهد.

 

براتی با بیان اینکه مدیریت تحریم ها در دولت یازدهم و دوازدهم افتضاح بوده و در حال حاضر هم امیدها به سمت بایدن رفته، افزود: دولت انگیزه، دانش و اراده مقابله با تحریم ها را نداشته و البته امیدواریم طی این چند ماه این روند به پایان برسد.

این کارشناس حوزه تحریم گفت: مگر استدلال آقای زنگنه درباره قرارداد‌های IPC چه بود؟ ایشان میگفت ما باید برای شرکت‌های خارجی جذابیت ایجاد کنیم تا آن‌ها در میادین نفت و گاز ما سرمایه گذاری کنند و بدین صورت بین ما و آن‌ها وابستگی متقابل ایجاد شود، اما آیا این تحلیل درست بود؟ خیر، دیدیم وقتی آمریکا امر کرد، شرکت توتال خیلی زود ایران را ترک کرد و معطل نکرد.

وی ادامه داد: یک سری تفکرات غلط در کشور وجود دارد که مانع مقابله با تحریم‌های نفتی میشود. بعد از جنگ جهانی دوم آمریکا بر روی ایجاد نهاد‌های بین المللی متمرکز شد و مثلث شوم بانک جهانی، صندوق بین المللی پول و سازمان تجارت جهانی را ایجاد کرد و بعدا نهاد‌های دیگری مثل FATF نیز ایجاد شدند. کارکرد این نهاد‌ها چیست؟ به اعتقاد بنده مهمترین کارکرد این سازمان‌ها هدایت کشور‌ها به سمتی بود که مستقل نشوند و این موضوع حداقل برای ایران قابل اثبات است.

براتی گفت: شما تمام توصیه‌های صندوق بین المللی پول را در طول ۵۰-۴۰ سال گذشته لیست کنید و ببینید آیا به درون زایی اقتصاد منتج میشود یا به وابستگی. مثلاً مورد مسکن مهر را خدمتتان توضیح میدهم. سؤال اساسی این است که چه کسی به ما گفت که مسکن مهر بد است؟ و بر چه مبنایی برخی مسئولان کشور نیز این طرح را مزخرف خواندند؟

این کارشناس حوزه تحریم گفت: شما می‌توانید گزارش سال ۹۳ صندوق بین المللی پول را بخوانید که دولت یازدهم را به خاطر تعطیل کردن مسکن مهر تشویق کرده است. مورد دیگر مرتبط با موضوع FATF است. کاملا روشن است که FATF مکمل تحریم‌های آمریکا در داخل کشور است. آقای سیف، رئیس سابق بانک مرکزی در فروردین ۹۵ در CFR آمریکا میگوید ما با صندوق بین المللی پول صحبت کردیم و قرار شد یک توافق جدی با FATF داشته باشیم تا انشاءالله مشکلاتی که آمریکا ایجاد کرده است حل شود.

در ادامه مسعود براتی کارشناس حوزه تحریم گفت: کشوری که به پول نفت معتاد شده است، قدر ظرفیت‌های فکری خود را نمیداند؛ لذا شما میبینید که یک چرخ‌های بین مسؤولان کشور ایجاد شده که وقتی توصیه‌های نهاد‌های بین المللی به ایران انجام میشود، حتی اجازه بررسی و تحلیل به نیرو‌های نخبه نیز داده نمیشود. در حالی که دولت آمریکا بیشترین استفاده را از ظرفیت نخبگانی خود برای اعمال فشار تحریم انجام میدهد، اما دولت ایران در تلاش است که نیرو‌های نخبه خود را از صحنه حذف کند.

وی ادامه داد: مثلاً درباره قرارداد IPC همه میدانند که این قرارداد در لندن نوشته شده بود، چقدر ما سر قرارداد IPC با وزارت نفت بحث کردیم و توصیه کردیم که یک بند بنویسند و اشاره کنند "اگر تحریم‌ها مجددا اعمال شود، شرکت توتال باز هم متعهد به انجام کار است" وگرنه این شرکت با اولین اشاره آمریکا از کشور خارج میشود.

 

براتی در پایان گفت:، اما دوستان وزارت نفت میگفتند نه این طور نیست و اگر تحریم‌ها برگردد، قرارداد ما با توتال مصون خواهد ماند و دیدیم که آن‌ها یک قرائت غلط از برجام داشتند. آقای زنگنه و ظریف باید بابت این خسارت‌ها به مردم ایران پاسخگو باشند. کجای برجام نوشته بود که اگر قرارداد‌ها منعقد شود و سپس تحریم‌ها برگردد، این قرارداد مصون خواهد ماند. این تحلیل غلط را چه کسی در دامن ایرانی‌ها گذاشته بود. شاید واژه خیانت برای این کار کمی درشت باشد، اما قطعا این تحلیل‌های نادرست یک کج فهمی بزرگ بود و خسارت بزرگتر برای کشور در پی داشت.